Samenwerken binnen de organisatie
Een cliëntenraad staat niet op zichzelf binnen een zorgorganisatie. Om zijn taak goed te kunnen vervullen is het noodzakelijk dat de raad zicht heeft op iedereen waarmee hij een relatie heeft en in contact staat. Hoe en wanneer je met je partners in gesprek gaat, verschilt per moment en situatie. Belangrijk is dat de cliëntenraad bewust is van zijn eigen positie binnen het speelveld van de zorgorganisatie. En vanuit die positie zijn taak naar behoren uitvoert: belangenbehartiging en vertegenwoordiging van mensen die zorg nodig hebben (en hun naasten).
Onafhankelijk en zelfstandig
Een onafhankelijke en zelfstandige positie is voor veel cliëntenraden erg belangrijk. Je wilt niet dat medezeggenschap sterk beïnvloed wordt door bestuurders of anderen die besluiten nemen. Tegelijkertijd is het onmogelijk om volledig onafhankelijk en zelfstandig te werken. Cliëntenraden worden immers met een duidelijke taak door de zorgorganisatie ingesteld en hebben te maken met een achterban die wensen en behoeften heeft. Dat zorgt automatisch voor onderlinge afhankelijkheid. Men heeft elkaar nodig om het hogere doel te bereiken: goede zorg voor mensen die dat nodig hebben.
De cliëntenraad heeft daar een eigen rol in; de mate van onafhankelijkheid en zelfstandigheid hangt af van de afspraken die raad en zorgorganisatie maken. Hoeveel ondersteuning krijgt een raad, is er budget voor scholing en welke mogelijkheden bestaan om in contact te staan met de achterban? Des te ruim(hartig)er de afspraken, hoe zelfstandiger raden kunnen werken.
Formele en informele invloed
De Wmcz 2018 biedt kaders voor de invloed van de cliëntenraad. Het advies- en instemmingsrecht geven cliëntenraden formele invloed op de besluitvorming van een zorgorganisatie. Daarnaast moet volgens de wet beschreven worden hoe raden betrokken worden bij belangrijke besluiten. Naast die formele invloed kan de cliëntenraad ook informele invloed uitoefenen. Deze vorm van invloed werkt soms onbewust. Informele invloed ontstaat namelijk vaak in relatie tot andere partijen. Hierin ligt ook het belang van contact met anderen binnen de zorgorganisatie, zoals de bestuurder, toezichthouders, personeel(svertegenwoordiging) en natuurlijk mensen die zorg nodig hebben en hun naasten. Door met hen het gesprek te voeren, te horen wat iedereen belangrijk vindt en te zoeken naar een gezamenlijk belang heb je informeel en indirect invloed op wat er gebeurt.
Waarde van relaties
Het verschil tussen formele en informele invloed laat zien hoeveel waarde relaties hebben. Raden kunnen hun wettelijke rol naar behoren uitvoeren, maar toch onvoldoende invloed hebben op goede zorg. Omdat ze niet voldoende in contact staan met of zicht hebben op alle relevante en betrokken partijen binnen de organisatie. Zodra je als cliëntenraad deze relaties erkent en aandacht geeft kun je de invloed die je hebt op meerdere niveaus en momenten toepassen. Daarvoor is het dus wel noodzakelijk dat je het eigen speelveld kent en zicht houdt op ieders belang. Vooral op momenten dat belangen uiteenlopen, een geschil dreigt of crisis zich voordoet komt dit van pas. Dat vraagt van cliëntenraden sensitiviteit en flexibiliteit, zonder de eigen taak (en achterban) uit het oog te verliezen. Een speelveld is namelijk heel leuk, maar niets waard zonder legitimiteit.
Medezeggenschap doe je samen.
Daarom staat de tweede themadag van de online Week van de Medezeggenschap in het teken van ‘Samenwerking binnen de organisatie’. Tijdens verschillende sessies en workshops duiken we in het belang van samenwerking en contact met alle partners en het interne speelveld van de cliëntenraad.
Lees meer artikelen over:
Het recht van initiatief.
Een mooi overzichtelijk stuk over het verband tussen onafhankelijkheid en afhankelijkheid van de cliëntenraad. Het is alleen jammer dat misschien wel het belangrijkste recht van een cliëntenraad niet wordt genoemd; het recht van initiatief (art. 9 WMCZ). Het recht van advies en instemming is geclausuleerd (een beperkt aantal onderwerpen komen aan de orde) en geldt slechts bij een voorgenomen besluit. Het recht van initiatief geeft de raad de mogelijkheid om alle onderwerpen die de raad van belang voor de cliënten acht aan de orde te stellen en is niet afhankelijk van een voorgenomen besluit.
Indien de raad vroegtijdig bij een onderwerp betrokken wordt werk je samen naar een besluit. Als raad en de zorginstelling voldoende vertrouwen in elkaar hebben kan de zorginstelling lang voordat er sprake is van een voorgenomen besluit met de raad overleggen. Uiteindelijk is het dan niet meer van belang of een besluit onder het advies- of instemmingsrecht valt. Het recht van initiatief kan de raad gebruiken om vroegtijdig bij een onderwerp betrokken te raken.
Indien raad en zorginstelling vertrouwen in elkaar hebben kan een participerende cliëntenraad ontstaan; samen werken aan de behartiging van de gemeenschappelijke belangen van de cliënten wier belangen de raad dient te behartigen (art 13 lid 1 WMCZ). Een participerende raad gebruikt de WMCZ niet als rode draad, werkt niet op het snijvlak van rechten en plichten maar gebruikt de WMCZ als een cirkel waarbinnen het mogelijk is bij een onderwerp niet elkaars verschillen te zoeken maar de overeenstemming. Het speelveld dat dan ontstaat is niet ‘heel leuk’ maar waardevol geeft stabiliteit en ruimte voor diepgang. In deze tijd van groot belang. Beroep op legitimiteit is dan slechts een ultiem remedium.
Gebruik het recht van initiatief en ga niet afvinken of een voorgenomen besluit wellicht onder het advies- of instemmingsrecht valt. Natuurlijk zijn er voorbeelden waarbij de raad geen andere weg heeft dan de zorginstelling strikt aan de rechten van de raad en de plichten van de zorginstelling te houden. Dan is de WMCZ een middel om als raad gehoord te worden. Ik hoop dat het voorgaande een uitzondering blijft.
Over de overige voordelen voor zowel de zorginstelling als de raad om vroegtijdig elkaar bij een onderwerp te betrekken, en niet te wachten op een voorgenomen besluit, is stof voor een apart artikel. Voor nu volsta ik met te wijzen op het recht van initiatief, gebruik het!
mr. H. (Henk) W. Kompagne