Waar staat de beweging Radicale ver­nieuwing voor?

Beluister artikel

Radicale vernieuwing is in 2017 op initiatief van LOC Waardevolle zorg in de ouderenzorg gestart. Inmiddels is de beweging actief in de hele langdurige zorg over de grenzen van sectoren heen en is de samenleving veranderd. Tijd om opnieuw duidelijk te maken waar de beweging voor staat en waar deze naar toe wil: meer menselijkheid mogelijk maken. De beweging zoekt zorgorganisaties zich steeds opnieuw durven heruitvinden, om daar samen aan te werken.

Mensen losgeknipt van eigen zorgkracht

We hebben in Nederland geprobeerd mensen passend te maken in systemen. We hebben zorg bij organisaties neergelegd en verdeeld over domeinen, wetten, financieringsstromen. En nu lijkt het wel of we mensen met terugwerkende kracht proberen te activeren: door ze mantelzorger te maken, zelfredzaam te verklaren.
Maar dit alles gebeurt zonder het onderliggende weefsel van betekenis en verbondenheid te voeden, waarin dat vroeger soms meer als vanzelf gebeurde. We vragen dus iets van mensen wat we ze eerst hebben afgenomen en zonder aandacht te hebben voor wat daarvoor nodig is. Daarom vindt Radicale vernieuwing dat het tijd is voor een nieuwe koers: Niet terug naar vroeger. Niet alleen maar voorwaarts in technologie. Maar Dieper. Menselijker. Zorg moet ingebed worden in menselijkheid, met vertrouwen in de kracht van mensen en mensen samen. Met oog voor kwetsbaarheid.

Wat is radicaal nu?

Radicaal betekent letterlijk: naar de wortel. Steeds de moed opbrengen om terug te keren naar dat waar zorg om draait. Om vanuit die radicale kijk, sprongen voorwaarts te maken. Dan zien we de mens als geheel. Niet als zorggebruiker. Niet als productiemiddel. Niet als kostenpost. Maar als mens en in samenhang: in diens lichaam, diens netwerk, diens buurt, in diens leven en vooral in wat voor hem belangrijk is. Radicaal is erkennen dat veel van de zorg die we nu als ‘professioneel’ beschouwen, ooit gewoon onderdeel was van mens-zijn. Zorg was meer verweven met samenleven. Die verwevenheid zijn we kwijtgeraakt. En dat verlies voel je overal.

Wat is vernieuwen nu?

Tegelijkertijd vraagt dit vernieuwing. Vroeger was niet alles beter. Er was bijvoorbeeld nog geen ruimte voor individuele ontplooiing; het collectief en verplichtingen stonden voorop. Onze tijd vraagt om het ontwikkelen van nieuwe vormen van samen zorgen. Met ieder uniek individu en zijn waarden als uitgangspunt. Dat noemen we Waardevolle zorg. Hoe zorgorganisaties hier maximaal op aan kunnen leren sluiten? Per lokale situatie kan dat er anders uitzien. Afhankelijk van wat de mensen daar belangrijk vinden, zelf al doen en aangeven nodig te hebben. Zorgorganisaties kunnen daarop aansluitend steeds dát aanbieden wat mensen hierbij helpt, en zo maximaal bijdragen. Vernieuwing is bij alles ruimte maken voor behoeften en krachten van mensen die onder beleid, processen, regels vast zijn komen zitten.

Maakt dit mensen vrijer, zelfstandiger?

Radicale vernieuwing is een beweging die zowel Tegenkracht als Menskracht aanboort. Tegenkracht opent ogen, benoemt wat wringt, wat niet klopt. Menskracht zet daar tegenover wat wél waardevol is. Menskracht gaat over de beweging van regels naar relaties, over het terugvinden van betekenis, over bouwen aan gemeenschappen waarin zorg vanzelfsprekend is, over ruimte maken voor het ongeplande, onmeetbare, het menselijke.

Niet als romantisch ideaal, maar als stevig antwoord op een samenleving die verarmt in efficiëntie. Vernieuwing is de praktijk waarin menskracht weer vanzelfsprekend wordt. Menskracht laat zien dat we samen kunnen veranderen, het opent nieuwe mogelijkheden. We doen dat als beweging vanuit twee bronnen: Verlangen naar de vrijheid en zelfstandigheid van mensen, en Vertrouwen dat nieuwe vormen van verbondenheid daar ruimte voor kunnen creëren.

Hardnekkige patronen

Helaas zijn veel vernieuwingsprojecten systeemgedreven, gericht op kortetermijneffecten en symptoombestrijding. We zien veel initiatieven die best goed bedoeld zijn. Die soms écht vernieuwend lijken voor cliënten en medewerkers. Maar die niet starten bij wat voor mensen zélf belangrijk is. Die ingekapseld raken in marketing, innovatiebeleid of subsidielogica. En die daardoor (onbewust) in dienst staan van het profiel van organisaties in plaats van de mens. Veel projecten worden getoetst op: “Wat levert dit op, qua zichtbaarheid, positie of kosten?” In plaats van: “Maakt dit de mens vrijer, zelfstandiger en meer verbonden?” Door krachtenbundeling via de beweging kunnen we dapperder zijn, elkaar helpen dingen te signaleren, aan te kaarten en steeds deze fundamentele omslag te maken in ons denken en doen.

Unieke kracht

In plaats van de veelgebruikte frase: “De kloof tussen zorg en samenleving dichten”, zeggen wij: “Durf als organisatie op te gaan in de samenleving. Dan is de zorgorganisatie het mooist.” Dat is fundamenteel anders en biedt een ethische herpositionering: Zorgorganisaties zijn te gast in het leven van mensen. Echte vernieuwing gaat niet over een (zorg)organisatie op de kaart zetten. Het radicaalste dat deelnemers van Radicale vernieuwing kunnen doen, is hun bestaansreden eren door ruimte te maken voor de ander. Dat is de essentie van zorg. Niet om minder te worden, maar om meer menselijkheid mogelijk te maken. Dat vergt dat zorgorganisaties zich steeds opnieuw durven heruitvinden. En dat is waar de beweging Radicale vernieuwing aan werkt.

Gezocht: Radicale cliëntenraden, burgers, zorgbestuurders als zielsverwanten!
Wil je je ook aansluiten bij deze beweging? Neem graag contact op via radicalevernieuwing@loc.nl.

Dit artikel verscheen in LOC-tijdschrift Zorg & Zeggenschap, herfsteditie 2025