cliënten verpleegtehuizen onrechtmatig opgesloten
Henk Kompagne
Geplaatst op 5 juni 2020
Cliënten verpleegtehuizen onrechtmatig opgesloten?
Inleiding
Eerst een woord vooraf. Ik ben geen deskundige in de zorg. Ik ben slechts een jurist/oud advocaat die tracht vanuit het perspectief van het recht de huidige ontwikkelingen in de verpleegtehuizen te verklaren.
Ik ben bij de zorg als vrijwilliger betrokken geraakt door de dementie van mijn moeder die vorig jaar januari ten gevolge van deze ziekte is overleden. Zij is meer dan uitstekend verzorgt in het betreffende verpleegtehuis. Tot de coronacrisis deed ik daar vrijwilligerswerk. Nu ben ik ten behoeve van een andere locatie, van dezelfde zorgorganisatie, portier. Een functie op afstand van de cliënten. Ik ben mede de schakel tussen het leven buiten en binnen het verpleegtehuis.
Bezoekverbod
Ik voer ter plaatse o.a. het bezoekverbod uit. Dat klinkt zwaarwichtig, maar in de praktijk komt het niet voor dat onbevoegden naar binnen willen. Het bezoekverbod voor verpleegtehuizen is inmiddels een feit van algemene bekendheid. Middels het systeem van wetgeving is goed te traceren hoe het bezoekverbod tot stand komt en uiteindelijk wordt geïmplementeerd in de noodverordening van de betreffende veiligheidsregio’s. Dat op legitieme wijze het bezoekverbod tot stand is gekomen leidt geen enkele twijfel, althans voor mij.
Nu duidelijk is dat het bezoekverbod langzaam maar zeker wordt versoepeld blijft het navolgende van belang of wordt zelfs actueler.
Opsluiting
Ik voer ter plaatse nog een tweede verbod uit. Ik verbied cliënten de openbare ruimte te betreden. Let wel, ze mogen de afgesloten tuin in, maar mogen de straat niet op. De cliënten zijn opgesloten en ik moet er voor waken dat ze niet ontsnappen. Dat klinkt zwaarwichtig en dat is het ook. Verschillende malen tref ik cliënten die naar buiten willen en die dat recht op hun bewegingsvrijheid wordt ontnomen. Zeker nu er sprake is van versoepeling van het bezoekverbod wordt de wens om naar buiten te gaan (lees de openbare ruimte) groter.
Met klem wijs ik er op dat ik het niet heb over cliënten die ingevolge de Wet Zorg en Dwang verblijven op een gesloten afdeling. Het gaat hier over cliënten die op een gewone (wat is gewoon in deze tijd?) verpleegafdeling verblijven. Het zijn cliënten die veelal wilsbekwaam zijn! Blijkbaar mogen zij niet de openbare ruimte betreden. Ik weet dat het ook voor cliënten van een gewone verpleegafdeling niet altijd mogelijk is om in alle vrijheid te bewegen en daar begeleiding bij nodig hebben. Maar van een verbod is gewoonlijk geen sprake.
Geen wettelijke basis
Nergens is op een duidelijke wijze, zoals het bezoekverbod, deze opsluiting, of vriendelijker gezegd, deze verplichte isolatie voor wilsbekwame cliënten van verpleegtehuizen geregeld. Ook in de noodverordeningen komt een verplichte isolatie voor deze bewoners van een verpleegtehuis niet voor.
Landelijke zorgorganisaties die ik heb benaderd kunnen mij de vindplaats niet duiden.
Nu is de regel dat cliënten de zorginstelling niet mogen verlaten, ondanks dat er geen legitieme basis voor is te vinden, niet onlogisch. Men streeft ernaar dat het virus niet door cliënten naar binnen wordt gesleept. Het had echter op de weg gelegen van instellingen die een dergelijk verbod hanteren deze beperking van de bewegingsvrijheid te communiceren met de cliënten en/of familie. Waarom kunnen cliënten daar niet over meebeslissen? Een vrijwillige beperking van de bewegingsvrijheid is natuurlijk altijd mogelijk.
Blijft natuurlijk wel de vraag waarom uitgerekend bewoners van een verpleegtehuis niet zouden kunnen deelnemen aan de intelligente lockdown? Niet intelligent genoeg, te traag, te dom, weten niet wat 1,5 meter is, te oud? Voor mij geldt de zegswijze ‘wijsheid komt met de jaren’.
Mijn zoektocht naar de legitieme basis voor deze beperking van de bewegingsvrijheid wordt des te meer klemmend nu het virus in verpleegtehuizen om zich heen heeft gegrepen. Bij aanvang van de crisis was het verpleegtehuis een veilige haven. Nu valt in de media te lezen dat het binnen soms gevaarlijker is (geweest) dan buiten. Familie staat radeloos buiten aan de kantlijn (of op een hoogwerker) in de veronderstelling dat hun naasten niet uit het verpleegtehuis mogen.
Let wel, ik pleit er niet voor dat een ieder zijn naaste uit het verpleegtehuis haalt. Cliënten verblijven niet voor niets in een verpleegtehuis. Vaak is intensieve zorg nodig, die elders niet kan worden gegeven. Maar toch, het zou spijtig zijn als men onterecht uitgaat van de veronderstelling dat wilsbekwame cliënten het verpleegtehuis niet mogen verlaten.
Eerlijkheid gebiedt mij wel te zeggen dat als er op een afdeling van een verpleegtehuis corona wordt geconstateerd dat er, naar mijn mening, wettelijke mogelijkheden zijn om een isolatie te gebieden door de burgemeester. Dan is er dus wel sprake van een legitieme isolatie en is het te laat voor familie om een afweging te maken om een cliënt elders onder te brengen of niet. Laten we hopen dat het afnemen van coronagevallen ook in de verpleegtehuizen doorzet en een verplichte isolatie zich niet zal voordoen.
Opgemerkt dient nog te worden dat een aantal verpleegtehuizen de beperking van de bewegingsvrijheid niet hebben ingesteld. Dit is niet altijd een oplossing. Er zijn verpleegtehuizen die het toestaan dat hun cliënten in vrijheid de openbare ruimte ingaan, echter zij mogen dan niet meer naar binnen! Ook deze dwangmaatregel ben ik in de noodverordeningen niet tegengekomen en is in strijd met de regel dat cliënten gedurende een maximum aantal dagen per jaar afwezig mogen zijn.
Natuurlijk begrijp ik dat je sommige cliënten niet zomaar naar buiten kan laten gaan, zeker na een tijd van isolatie. Met hulp en begeleiding moet het mogelijk zijn om een einde te maken aan deze opsluiting. Een opsluiting zonder dat er zicht is op vrijlating.
Neem cliënten serieus
De coronamaatregelen zijn grotendeels op vertrouwen gebaseerd. Waarom zouden cliënten van verpleegtehuizen worden uitgesloten van dit vertrouwen. Neem cliënten serieus en geef ze dus hun vrijheid terug of betrek ze in de besluitvorming indien isolatie de voorkeur blijft genieten.
Onrechtmatig
Een isolatie van cliënten zonder deugdelijke basis zou wel eens kunnen uitmonden in het verwijt dat de instelling zich onrechtmatig heeft gedragen met alle gevolgen dien. Het is in strijd met de Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst, de Wet Zorg en Dwang en zou gekwalificeerd kunnen worden als een wederrechtelijke vrijheidsberoving. Mogelijk dat ik in een volgend schrijven hierop terug kom. Op deze plaats beperk ik mij tot de oproep dat zorginstellingen ter zake zorgvuldig moeten handelen en dat, naar mijn mening, deze zorgvuldigheid nog steeds betracht kan worden.
Nogmaals, betrek cliënten en/of familie bij het maken van een afweging betreffende de isolatie. Beter voorkomen dan blussen (zeg ik na 35 jaar vrijwillig brandweerman).
Slot
Wie mij de vindplaats kan aanwijzen voor de meergenoemde beperking van de bewegingsvrijheid/isolatie nodig ik van harte uit om in beweging te komen. Ik hoop dat er een legitieme basis is op grond waarvan duizenden cliënten in verpleegtehuizen zijn opgesloten.
Al lezende kan de indruk ontstaan dat ik kritisch sta ten opzichte van de organisatie waar ik vrijwilligerswerk voor doe. Die indruk is juist. Als lid van de cliëntenraad moet ik kritisch zijn. Kritisch is iets anders dan ontevreden en dat ben ik niet. Ik vind dat er goede zorg wordt verleend en dat alle moeite wordt gedaan om het virus zoveel mogelijk buiten te houden. Ik spreek mijn bewondering uit.
Ik noem hierboven verpleegtehuizen. Het verschil tussen verpleegtehuizen en verzorgingstehuizen is tegenwoordig niet groot meer lees ik in de literatuur. Het bovenstaande is onverkort van toepassing op verzorgingstehuizen die de dwangmaatregel van opsluiting hanteren.
Mr. H. (Henk) W. Kompagne (Culemborg, 1 juni 2020).
Download artikel als PDF
Lees meer artikelen over:
Mag een zorginstelling je verplichten om boodschappen bij hen te halen? Reden:
De bewoners krijgen een bijdrage, maar als deze niet opgemaakt wordt in de zorginstelling, krijgen ze het, gehele of overig gebleven, geld niet, maar wordt restitutie verleend terug naar de organisatie. Mag dit?
Beste,
Op 15 december jl. ontvingen wij een schrijven van het verzorgingshuis waar mijn oma (93) verblijft. Daarin wordt (tot groot verdriet van mijn oma) aangegeven dat het ‘crisisbeleidsteam’ van de zorggroep heeft besloten dat bewoners in de kerstperiode niet door familie mogen worden opgehaald (vanaf 15-12-2020 t/m in elk geval 11-01-2021). Zij hanteren enkel de bezoekregeling (1 keer per dag max. 2 bezoekers). Beschreven staat dat indien familie hun naaste voorafgaand aan/tijdens of na de kerstdagen toch mee naar huis neemt, zij pas ná 4 januari 2021 kunnen terugkeren naar de afdeling! Toegevoegd wordt dat gedurende de periode dat de naaste bij familie is kan geen gebruik worden gemaakt van thuiszorg. Wanneer de naaste na 4 januari dan kan worden teruggebracht volgt uit veiligheidsoverwegingen ook nog eens quarantaineperiode van tien dagen (wegens een besmetting in de instelling mochten ze echter hun kamer al niet af). De Directeuren Intramurale Zorg, Vastgoed en Facilitaire Zaken hopen op begrip!
Kan iemand mij vertellen of dit zomaar mag/ kan, want ik kan het me bijna niet voorstellen. Deze periode is zó belangrijk voor de ouderen. Dit zijn mensen van de dag en ieder jaar kan het laatste jaar zijn. Zorgpersoneel (en, het beperkt toegestane, bezoek) loopt de instelling in en uit en komt in de tijd buiten de instelling op diverse (openbare) plekken. Maar een bewoner die een paar uurtjes bij één van haar kinderen bij de kerstboom wil zitten, mag niet meer terugkeren omdat ze anders een te groot risico zouden vormen? Het voelt als emotionele chantage, want de instelling weet heel goed dat het, om diverse (praktische) redenen, voor familie niet/nauwelijks mogelijk is om hun naaste thuis te houden/ te verzorgen.
Graag zou ik willen weten of het rechtmatig is wat hier gebeurd en of hiertegen kan worden opgetreden. Kan de instelling een bewoner die na een paar uurtjes familiebezoek weer wordt teruggebracht door de instelling worden geweigerd?
Dag Kirs,
Er kunnen binnen de locatie afspraken over bezoek gemaakt worden. Die afspraken vragen wel instemming van de cliëntenraad en de personeelsvertegenwoordiging. Anders kan de zorgorganisatie dat niet zomaar besluiten.
Groeten,
Sanne Hekman
L.S.
Dit is een wat ouder bericht, maar ik heb het vanaf het begin gevolgd. Vandaag kreeg ik bericht dat het verpleeghuis waar mijn moeder verblijft een eigen regel heeft ingesteld voor wat betreft bezoek en het verlaten van het terrein door de bewoners. Ondanks dat er geen besmettingen zijn op de afdeling is er een aangescherpt beleid, waarbij heel beperkt bezoek mag komen (1 persoon per dag) en met de feestdagen 2. De bewoners mogen niet met bezoek mee, krijgen geen therapie (sinds maart niet meer), mogen op geen enkele manier naar buiten, dus ook niet voor boodschappen of om een kort ommetje te maken. Ze zitten opgesloten op hun kamers. Is hier een juridische basis voor? Ik kan het niet vinden, maar het lijkt mij vergelijkbaar met dit voorjaar. Het enige verschil is dat er heel beperkt nu wel bezoek mag komen.
Beste Lies,
Er kunnen inderdaad binnen de locatie afspraken over bezoek gemaakt worden. Dat kan betekenen dat per dag 1 bezoeker (of meer) toegelaten wordt. Die afspraken vragen wel instemming van de cliëntenraad en de personeelsvertegenwoordiging! Anders kan de zorgorganisatie dat niet zomaar besluiten.
De andere punten die je benoemt, kunnen niet zonder meer. Het mag mensen niet verboden worden om hun appartement / kamer te verlaten. Daarnaast hebben mensen gewoon recht op zorg en ondersteuning zoals zij gewend zijn, met aanvullende maatregelen voor de veiligheid. Er zijn geen landelijke regels die dit verbieden en dit mag je ook aangeven bij de zorgorganisatie.
Hartelijke groet, Thom
Dank je wel, Thom. Zoiets vermoedde ik al. Dit is overigens niet de eerste keer dat deze instelling zich bezighoudt met strafbare feiten. Het voert te ver om dat hier te noemen, maar ik ga een brief schrijven aan de instelling. En een melding maken bij SOVIDZ.
Beste Mathilde,
Ik heb jouw vraag gelezen en zou bijna vragen of dit verpleeghuis in Nederland staat. Los van mijn stelling dat de opsluiting onrechtmatig is (zie mijn artikel o.a. op dit platform onder de titel ‘Correspondentie met hoogleraren’ ) is er na het opheffen van het bezoekverbod geen overheidsregel meer die het leven van bewoners van verpleeghuizen in het kader van COVID-19 beperkt.
Het voorgaande wil nog niet zeggen dat er geen beperkingen meer kunnen zijn, zie op dit platform het artikel ‘Basis voor bezoekbeperkingen’. Kort gezegd wordt in dit artikel gesteld dat in het kader van de nasleep van de 1e golf en ter preventie van een (lokale) 2e golf besturen van verpleeghuizen beperkende regels kunnen afkondigen. De cliëntenraad heeft hier een belangrijke taak omdat zonder medewerking van deze raad dit soort regels niet in werking kunnen treden. Duidelijk is mij wel dat de beperkingen zoals jij die noemt mijlen ver verder gaan dan in het vorenbedoelde artikel. Ik had niet kunnen vermoeden en vind het onvoorstelbaar dat dit nog gebeurd!
Advies geven in een concreet geval doe ik meestal niet omdat ik niet alle omstandigheden van het geval ken. Jouw beschrijving is echter zo schrijnend en tegen alles wat nu in Nederland geldt dat ik toch een globaal advies geef.
Geef de cliëntenraad het artikel waarin hoogleraren hun mening uitspreken. In dit artikel staat ook een passage uit de kamerbrief van minister De Jonge. In die brief staat; “Algemeen uitgangspunt is dat we vrijheden van mensen niet langer en sterker beperken dan noodzakelijk. Belangrijk om te benadrukken is dat ook ingeval bezoek onverhoopt moet worden beperkt, het ouderen vrij staat om de instelling te verlaten”.
Is de cliëntenraad niet bereid de discussie met het verpleeghuis aan te gaan dan kan je natuurlijk ook zelf het bestuur van het verpleeghuis benaderen.
Indien dit niet het gewenste resultaat heeft kan je een advocaat inschakelen. Dit is tamelijk kostbaar. Tot een uitspraak zijn de kosten al snel € 6.000,-. indien je (schoonvader) niet voor een toegevoegd advocaat in aanmerking komt. Er zijn verschillende gronden mogelijk op basis waarvan een vordering kan worden ingesteld.
Aangifte doen van onrechtmatige vrijheidsbeneming kan bij de politie en is gratis. Ik ben benieuwd of de officier van justitie tot vervolging overgaat. Hoe meer mensen met je meegaan om aangifte doen, des te sterker de aangifte. De straffen die voor dit misdrijf staan zijn zeer fors.
De (lokale) media benaderen is een mogelijkheid.
De (lokale) politieke partijen benaderen is een mogelijkheid.
Je kan je wenden tot de stichting Stop Onnodige Vrijheidsbeperking In De Zorg (SOVIDZ). De stichting staat mensen met jouw vragen bij en wil met andere lotgenoten naar de rechter.
Je kan ook een klacht verwoorden aan het adres van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd met een afschrift van je klacht aan het bestuur van het verpleeghuis. Een keuze van één of meerdere van de genoemde mogelijkheden of een andere volgorde kan natuurlijk ook.
Ik hoop dat je (en andere lezers) hier wat aan hebt en ben benieuwd naar de voortgang. Mogelijk hebben andere lezers nog tips en/of opmerkingen.
succes,
Henk Kompagne
Beste Henk,
Ik heb je stuk met belangstelling gelezen en ook doorgestuurd naar de clientenraad van het verpleeghuis waar mijn schoonvader in zit. Daar wordt er vervolgens niets mee gedaan. Even een schets van de huidige situatie (26-8-20). Het betreft een grote locatie van ca. 300 clienten op allerlei verschillende afdelingen in Delft. Op dit moment mogen clienten 4 x in de week 1 uur bezoek ontvangen of 4 x 1 uur naar buiten om te wandelen. Afspraken moeten worden ingepland met een digitaal bezoekaanmeldsysteem. Bezoeken mag met hooguit 2 pers. te gelijk.
Mijn vraag is: mag dit wettelijk gezien wel? Ook de client voor enkele uren meenemen naar hun eigen familie is dus niet toegestaan. Nu het weer slechter wordt is buiten lopen ook een beetje lastig geworden.
De laatste versoepeling is: 4 x 1,5 uur bezoek en de huisdieren mogen weer mee naar binnen.
De clientenraad doet niets en ik weet niet wat mijn wettelijke mogelijkheden zijn. Ik wist niet dat je bejaarde mensen tegen hun zin kon opsluiten.
Beste Thom,
Toen ik jouw bijdrage las kwamen de volgende woorden in mij op:
duidelijk, oprecht en durf.
Duidelijk
Je geeft, als aanvulling op het artikel over Martijn Laterveer, een duidelijk beeld over hoe het LOC zich heeft opgesteld. Het LOC stond voor een moeilijke keuze.
Het LOC is geen rechtstreekse belangenbehartiger van cliënten, maar indirect via de cliëntenraden. Het LOC moest mede beslissen over een zaak die rechtstreeks de cliënten aangaat en diep ingrijpt in hun dagelijks leven. In een gewone situatie zou er een vorm van uitgebreide raadpleging hebben plaatsgevonden met de raden neem ik aan. Die tijd was er niet.
Het onderwerp bezoekverbod zou 2 maanden voor de corona-crisis als lachwekkend zijn afgedaan. Dit komt voor ver weg van Nederland, maar niet bij ons! Dus toch. Dan moet het LOC over iets beslissen waar zij niet op voorbereid is en ook niet had kunnen zijn. Het is wat Rutte zei: “met 50% van de informatie moet je 100% beslissen”. Die beslissingen zijn nooit perfect en dan worden zaken over het hoofd gezien.
Oprecht
Je bent oprecht door toe te geven dat je geen antwoord hebt op de vraag die ik in mijn artikel stel.
Dat stemt mij niet vreugdevol. Het gaat niet om gelijk hebben of niet. Het gaat om de cliënten.
Ik moet toegeven dat als portier ik ook niet gelijk in de gaten had dat er iets niet klopte. Ik heb braaf mensen verboden naar buiten (lees de publieke ruimte) te gaan. Mensen in mijn omgeving keken mij niet begrijpend aan toen ik navraag ging doen of dit juist was. Pas na veel bellen en lezen durfde ik mijn artikel te plaatsen.
Durf
Je hebt durf door partijen te benaderen die mogelijk wel een antwoord hebben op mijn vraag. Ik blijf hopen dat er een legitimatie is voor de opsluiting. Nu verschillende hoogleraren zich hebben uitgesproken over dit onderwerp wordt die hoop minder.
Slot
Aan het einde van je bijdrage schrijf je dat je hoopt dat de versoepeling verloopt conform de handreiking. Dat laatste woord is belangrijk. Goedbedoelde handreikingen zijn nooit te veel. Ik ben ervan overtuigt dat alle instellingen hebben gehandeld met goede bedoelingen en nimmer ‘cliënt pesten’ op het oog hadden.
Die handreikingen zijn echter gebruikt als wet. Langzaam maar zeker krijg ik een indruk hoe dit is ontstaan en hoe die sneeuwbal is gaan rollen. Wellicht wordt dat stof voor een volgend artikel.
Gedane zaken nemen geen keer. We moeten zorgen dat bij een onverhoopte tweede golf dit niet meer kan voorkomen en dat de handreikingen gebruikt worden waarvoor ze zijn bedoeld, als adviezen!
Laat duidelijk blijven dat ik nog steeds bewonder hoe de organisatie, waar ik vrijwilliger ben en deel van mag uitmaken, in deze tijden functioneert. Dat kan alleen als in de loop der jaren een goede basis is gelegd. In die organisatie is ruimte voor mensen (zoals ik) die een andere mening hebben.
Met vriendelijke groet,
Henk Kompagne
Beste Henk,
In je laatste bijdrage schrijf je dat de Handreiking (inmiddels een tweede? versie) niet als wet gebruikt moet worden, maar als advies. Daar kun je op twee manieren naar kijken, zo blijkt in het geval van het verpleeghuis van mijn moeder (100, niet dement, goed gezond; waar géén corona heeft geheerst):
1) als wet: dan volg je gewoon wat er staat, inclusief – in de eerste versie van vóór 15 juni – zoiets als ‘bezoek op de kamer’ en ‘buiten een ommetje maken’. Dat moet dan mogelijk zijn.
2) als advies: bovenstaande staat er wel, maar het is slechts een advies, waar je dus naar eigen goeddunken van mag afwijken, binnen de regels die het RIVM stelt.
Het verpleeghuis van mijn moeder had opvatting 2, en redeneerde ‘dit vinden wij geen goed idee, veel te veel vrijheid: wij beperken het bezoek zo veel mogelijk waar het binnen de regels van het RIVM kan. Bezoek moet (helaas, hoor je ze denken), maar dan maken we het de bezoekers zo moeilijk mogelijk.
Een voorbeeld: ik mag nu bij mijn moeder op de kamer, maar ik moet daarheen begeleid worden. Het kan bv. op zondag alleen nog tussen 18.00 en 19.00 uur, want anders zijn er ‘veel te veel bezoekers tegelijk’ in het huis. Hoezo, denk ik dan? Dringt het virus in verpleeghuizen door de muren heen?
Dus: was het maar een wet, dan kon ik gewoon op zondagmiddag met mijn moeder een blokje om in de buurt als het mooi weer is, terwijl vijftien andere bewoners dat ook deden.
Ik denk dat de regeling bij mijn moeder een geval is van ‘familie pesten’.
Gelukkig komt er in de media (radio, tv) steeds meer protest tegen deze wreedheid. Het lijkt wel een EBI!
De handreiking van ACTIZ gesteund door het LOC is een lachertje. Het is toch normaal dat je ouders worden opgesloten als gedetineerde. Ik heb al eerder gezegd, ik ga heel graag een gerechtelijke procedure aan en zoek de media op als mijn moeder dit gaat overkomen. Ik haal er alles bij. Het is toch van de zotte en dat gelukkig LOC in het radio interview ook: “wij hebben nooit gezegd dat er maar een uurtje per week bezoek mag komen”. Wat zijn die verpleeg en verzorgingstehuizen dan allemaal aan het doen ? Een uurtje of 2 uurtjes in de week !! Rot toch op met die magere regeling. Laat die ouderen die al maanden hebben moeten lijden zonder bezoek elke dag bezoek krijgen en niet 1 of 2 uurtjes in de week. Ik word hier zoooooo boos om. Sorry dat ik nu even de vergelijking maak, maar je kunt nu beter in detentie zitten dan in een verpleeghuis. Dan krijg je nog meer bezoek en je mag nog meer naar buiten (binnenplaats bijv). Ze moeten gewoon elke dag bezoek toelaten en de niet zo moeilijk doen dat ouderen naar buiten mogen. Ik moet het gesprek nog aan gaan, maar ik schuw niet om de media op te zoeken. Mijn advocaten staan al in de startpositie.
Beste A en andere belangstellenden,
Tevens korte reactie interview met de heer Laterveer.
Advies
Je wil graag een advies in zake een bezoekregeling betreffende je moeder.
Een goed juridisch advies geven kan alleen indien ik alle omstandigheden van het geval ken. Voor het uitwisselen van die omstandigheden is dit platvorm minder geschikt. Ik kan wel in algemenere zin iets schrijven over de bezoekregeling. Mogelijk heb jij (en andere lezers) daar wat aan.
Bezoekregeling
Het proces van de bezoekregeling, zijnde de data vanaf wanneer bezoek is toegestaan en waar het verpleeghuis aan moet voldoen, is in gang gezet door onze regering. Dit zal verwoord worden in de
verschillende noodverordeningen van de 25 veiligheidsregio’s.
De vorm wordt vastgesteld door het verpleeghuis. Hoe aan te melden voor bezoek, hoe de ontvangst wordt geregeld, welke route er wordt gelopen, welke ruimte wel of niet mag worden gebruikt, etc. Dat zal voor elke locatie weer anders zijn. Perfect wordt dat nooit omdat verpleeghuizen niet zijn gebouwd om een pandemie buiten de deur te houden. Overigens is het voorgaande in deze tijd niet bijzonder ook voor bezoek aan de horeca heeft ieder bedrijf een eigen vorm geregeld.
De inhoud van het bezoek is niet door de regering voorgeschreven. De wilsbekwame cliënt kan zelf bepalen wie zij/hij wil ontvangen, daar heeft verder niemand wat mee te maken en daar schuilt mogelijk een probleem. Vaak zijn cliënten oudere mensen met kinderen, kleinkinderen en soms achterkleinkinderen. Wie moet je kiezen zonder iemand teleur te stellen en hoe moet je dat regelen? Om die keus bij een ander te leggen kan dit probleem voor de cliënt oplossen. Er zal een goede bedoeling achter schuil gaan. Het moet echter een handreiking zijn en geen verplichting.
Goede bedoelingen
Laat duidelijk zijn dat ik ervan overtuigt ben dat nergens in den lande dit soort regels worden opgesteld vanuit het oogpunt ‘cliënten pesten’. Alle onrechtmatige uitwassen van het bezoekverbod zijn met de meest goede bedoelingen tot stand gekomen. Goede bedoelingen mogen echter nimmer leiden tot een wederrechtelijke inperking van vrijheden van mensen.
Regelmatig komt het tot veroordeling van mensen die met goede bedoelingen handelen. Zij handelden echter in strijd met wet- en regelgeving. Hoogleraar Frederiks noemde afgelopen donderdag op RTL4 (Beau) de opsluiting van verpleeghuisbewoners handelen in strijd met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Zij gaat dus nog een stap dan de serie van overtredingen die privaat- en strafrechtelijk relevant zijn zoals ik die tot op heden heb genoemd.
Wandelen
Ik merk dat in den lande ook regels worden gesteld aan het ‘wandelen’. Dat mag weer sinds 25 mei meldt het LOC. Ik merk op dat naar buiten gaan (de publieke ruimte betreden) nooit verboden is geweest. Dat een cliënt onder begeleiding moet wandelen (alsof je de hond uitlaat), niet in winkels mag komen of niet op familiebezoek mag is nergens vastgelegd. Voor (wilsbekwame) cliënten van verzorgingshuizen gelden in de publieke ruimte gelijke regels als voor iedere Nederlander, niet minder en ook zeker niet meer.
Tenslotte
Beste A, je moeder mag buiten het verpleeghuis ook familieleden en anderen ontmoeten. Dan hoef jij geen keus meer te maken, en ligt het initiatief bij je moeder. Nogmaals zij moet zich wel houden aan de regels die voor een ieder gelden (1,5 meter, drukke plaatsen vermijden, etc.).
———————————————————————————————————————-
Toch niet ten slotte.
Vlak voordat ik deze bijdrage op het platvorm wilde plaatsen lees ik een heel verhaal over de heer Martijn Laterveer, coördinator van LOC Waardevolle Zorg, waarin wordt uiteenzet wat hij allemaal gedaan heeft in het kader van het bezoekverbod. Ik zie als rode draad de pogingen om iets te doen aan de schrijnende situatie van betrokkenen.
Nergens lees ik in het omvangrijke artikel iets over de wederrechtelijke opsluiting van cliënten van verpleeghuizen. Die is/was niet minder schrijnend.
Lees ik zo slecht of zou de heer Laterveer de platforms van het LOC niet lezen? Misschien is het onderwerp in zijn ogen niet belangrijk? Mogelijk dat berichten in diverse media over dit onderwerp hem zijn ontgaan. Misschien dat de heer Laterveer het wel heeft genoemd, maar heeft de schrijver van het artikel het niet nodig gevonden het op te schrijven?
Ik nodig de heer Laterveer van harte uit om alsnog zijn visie te geven en het standpunt van het LOC te verwoorden over de vraag die ik in mijn artikel stel. Voor het gemak staat hieronder die vraag nogmaals.
Wie mij de vindplaats kan aanwijzen voor de meergenoemde beperking van de bewegingsvrijheid/isolatie nodig ik van harte uit om in beweging te komen. Ik hoop dat er een legitieme basis is op grond waarvan duizenden cliënten in verpleeghuizen zijn opgesloten.
Ik vul de vraag met het navolgende: op welke wijze heeft het LOC al dan niet meegewerkt aan deze opsluiting, en wat waren tot nu toe de opeenvolgende werkzaamheden in deze van het LOC?
Ik dank de heer Laterveer (of diegene die stukken in zijn opdracht schrijft) nu reeds voor zijn moeite en zie zijn reactie met belangstelling tegemoet.
Met vriendelijke groet,
Henk Kompagne
Beste Henk,
Ik lees al enige tijd mee in deze levendige discussie en alle verhalen die hier worden gedeeld. Het is volgens mij goed dat samen een gesprek gevoerd wordt over de situatie waar bewoners van verpleeghuizen en hun naasten mee te maken hebben. In je laatste bijdrage stel je een directe vraag aan Marthijn Laterveer. Hij is op dit moment niet aanwezig, in de tussentijd vervang ik hem. Daarom krijg je van mij een antwoord.
Het interview waar naar wordt verwezen is inderdaad geschreven in een andere context. Door de auteur is niet gevraagd naar de (on)mogelijkheid van bewegingsvrijheid voor bewoners van verpleeghuizen. Het centrale thema van het bezoekverbod en welke ontwikkelingen daar hebben plaatsgevonden. Ook vond het interview wat eerder in de tijd plaats.
De betrokkenheid van LOC richtte zich voornamelijk op het bezoekverbod. Zoals in het artikel wordt beschreven, heeft LOC tijdens een spoedoverleg ingestemd met het bezoekverbod voor verpleeghuizen en kleinschalige woonvormen. Al tijdens dat overleg werd door LOC aangedrongen op het stimuleren van alternatieve vormen van contact, omdat we inzagen dat het een moeilijke tijd zou worden voor bewoners en hun naasten. In terugkerende overleggen hebben we dit pleidooi herhaald, met als aanvulling dat maatwerk mogelijk moest zijn voor verpleeghuizen. De verspreiding van het virus verschilde immers sterk per verpleeghuis. En de bouw van huizen biedt ook verschillende mogelijkheden voor bezoekers.
De centrale boodschap is altijd geweest dat veiligheid niet de menselijke maat mag overheersen. Gedurende de coronacrisis hebben we ook gezien dat in de communicatie over verpleeghuizen meer en meer ruimte kwam voor de menselijke kant van de situatie. Noodzakelijk, omdat binnen de verpleeghuiszorg juist wordt gestreefd naar kwaliteit van leven, persoonsgericht zorg en ondersteuning, en mogelijkheden voor mensen om hun leven op een manier in te vullen die bij hen past. Een crisis van deze omvang heeft daar vanzelfsprekend invloed op, maar dat betekent niet dat we dit uit het oog mogen verliezen.
Dit schrijvende realiseer ik mij ook dat ik geen antwoord kan geven op je vraag wat de juridische basis was voor het niet kunnen verlaten van een verpleeghuis. Tegelijk vind ik wel dat je een antwoord verdient, en daarom heb ik deze ook vanavond voorgelegd aan verschillende personen. Als ik daar iets over hoor, zal ik dit bericht aanvullen. Het is goed om hierin onderscheid te blijven maken tussen het bezoekverbod (waarvoor de noodverordening gold) en de (on)mogelijkheid om het verpleeghuis te verlaten.
In je oorspronkelijke artikel schrijf je dat je ter plekke het bezoekverbod uitvoert. Ik hoop dat op deze locatie meer ruimte is gekomen voor bezoek van naasten aan de bewoners. En dat de locatie hiermee ook de fasering volgt zoals deze in de handreiking is beschreven. Het is belangrijk dat meer ruimte aan bezoek wordt gegeven, voor alle betrokken partijen in het verpleeghuis.
Dus: nog geen antwoord op al je vragen, maar hopelijk een goed begin. Ik kan mij voorstellen dat je t.z.t. behoefte hebt aan een telefonisch gesprek. Ik ben zelf bereikbaar via ons centrale nummer: 030 284 32 00. Een goede dag gewenst.
Hartelijke groet,
Thom van Woerkom (coördinator medezeggenschap)
Ter info: ActiZ heeft op 11 juni een nieuwe Q&A gepubliceerd over de bezoekregeling in verpleeghuizen.
Beste Henk,
Allereerst dank dat je de moeite hebt genomen dit artikel te schrijven. Ik heb het gedownload mocht het ooit nodig zijn. Ik heb een andere vraag die ik nergens heb kunnen vinden. Net als jij ben ik ook op zoek naar de rechtsgeldigheid van een besluit. Mijn moeder zit in een verpleeghuis waar sinds kort het bezoek iets is uitgebreid. Er wordt echter van mij als eerste contactpersoon verwacht dat ik dit ga regelen en coördineren. Ik heb een aantal redenen waarom ik dat niet wil doen. Eén daarvan is de vraag of het wel rechtsgeldig/wettelijk is dat de bezoekregeling die mijn moeder altijd zelf deed nu bij een ander wordt gelegd. Mijn moeder is niet dement, ze is wilsbekwaam en ik zie niet in waarom dit dan bij haar wordt weggehouden.
Ik ben een beetje voorzichtig om deze vraag bij het verpleeghuis zelf neer te leggen. Zij hebben zich al eerder schuldig gemaakt aan het schenden van het beroepsgeheim en toen ik daarop wees, hebben ze er alles aan gedaan om mijn kritische blik buiten de deur te houden. De CR is wel actief, maar heeft ook al maanden niets kunnen doen. Op dit moment weet ik het echt niet meer.
Hartelijke groeten,
Ik blijf liever anoniem.
Beste lezers,
Zojuist werd op RTL4 (Beau) aandacht besteed aan de onrechtmatige opsluiting van duizenden mensen in verpleeghuizen. Ook daar kon de aanwezige hoogleraar B Frederiks geen onderliggende wetgeving noemen voor deze uitzichtloze situatie. Eerder gaf hoogleraar Olde Rikkert aan het eens te zijn met mijn pleidooi.
Welke landelijke organisatie durft aandacht te besteden aan dit onrecht? Ik krijg de indruk dat het LOC niet voorop loopt. Noem mij de plaats waar de ophokplicht wordt gelegitimeerd. Ik hoop op mijn ongelijk, dat het aangedane leed niet op verzonnen regelgeving is gebaseerd en dat de adviezen van het LOC correct zijn.
mvg
Henk Kompagne
Beste Henricus en anderen die meelezen,
De vraag die ik in mijn artikel aan de orde stel is of ergens de ophokplicht voor cliënten van verpleeghuizen in wet- of regelgeving is vastgelegd. Tot op heden heeft niemand mij het antwoord kunnen geven.
Ook het LOC gaat vrolijk verder met het geven van adviezen aan cliëntenraden zonder zich af te vragen waar de basis is te vinden voor deze adviezen.
De onderliggende vraag, en wellicht voor de toekomst belangrijker, is waarom allerlei dwangmaatregelen worden getroffen over de hoofden van cliënten heen (met uitzondering van het bezoekverbod, deze maatregel staat immers in de noodverordeningen). Betrek de cliënten bij het tot stand komen van dit soort beslissingen.
Jouw vraag is of je het verpleeghuis kan confronteren met artikelen die in de wet staan. In mijn artikel noem ik aantal wetten die het opsluiten verbieden. Vraag het bestuur van het verpleeghuis wat ze van mijn artikel vinden.
Jouw andere vraag is wat er gebeurd als je je moeder tegen de wil van het verpleeghuis meeneemt?
Ga je tegen de regels van het verpleeghuis in en het verpleeghuis weigert vervolgens de cliënt de toegang dan zal daar uiteindelijk de rechter een oordeel over moeten vellen. Ik ben altijd een advocaat geweest die voorzichtig te werk gaat. Ik zou veel meer moeten weten van je moeder en het verpleeghuis om een juridisch verantwoord advies te geven. Een juridisch advies geven is niet het doel van mijn artikel. Misschien een teleurstellend antwoord, maar meer kan ik niet voor je doen.
Met vriendelijke groet,
Henk Kompagne
Hallo henk,
Ik richt me even op jou. Dus als ik het goed begrijp. Iemand die in een verpleeghuis zit en wilsbekwaam is (mijn moeder heeft somatische zorg nodig en heeft een ZZP 6 indicatie) kan dus niet verplicht worden gehouden om binnen te blijven als mijn moeder kenbaar maakt dat ze graag naar buiten wil. Ik las ergens dat in de artikel 11, 15 en 22 van de grondwet zou staan dat mensen nooit vastgehouden mochten worden. Ik geef een een voorbeeld. In het verpleegtehuis van mijn moeder mag nu 2 x in de week één uurtje bezoek komen (1 persoon en vanaf 15 juni is dat 2 personen). Maar de overige dagen zit mijn moeder te vereenzamen daar. Normaal gesproken neem ik haar vaak mee naar huis om bij mij te eten of in de tuin te zitten. Kan een verpleeghuis zeggen dat ik haar NIET mag meenemen ? Dat kan toch niet ! Ze is toch geen gedetineerde !!!! Kan het zo zijn dat er wet komt of is of een noodverordening die dat onmogelijk maakt ? Ik wil heel graag weten waar ik aan toe ben, want als het verpleegtehuis niet gaat meeveren of geen maatwerk gaat bieden ga ik gerechtelijke stappen ondernemen en zal de media niet schuwen als het gaat om dit onderwerp. Zoals je inderdaad al verwoord, een ieder mag naar buiten (zolang ze de corona maatregels in acht houden), maar als je in een verzorgingstehuis / verpleeghuis zit en je bent hulpbehoevend, dan zou dat niet gelden ? Dat kan toch niet ! Ik kan me indenken als iemand dementerend is en die zit al gesloten, dat is ook een andere situatie (dat was voor de corona tijdperk ook zo), maar ik wil heel graag weten of ik het verpleegtehuis om de oren kan slaan met artikelen die in de WET staan. Daarnaast wil ik ook weten of een verpleeghuis (zorgorganisatie) dan besluiten kan nemen die NIET rechtsgeldig zijn. Met andere woorden, stel ik neem ze wel mee om bij mij te komen eten, wat kan een verpleeghuis dan doen ? Ik ben heel benieuwd naar ja antwoord. Ik ben echt van mening dat het RIVM de plank volledig misslaat. Ze hadden in de Q&A met meest gestelde vragen moeten opnemen dat er altijd sprake moet zijn dat MAATWERK mogelijk moet zijn PER CLIENT. Nu worden ze allemaal over een kam geschoren en er speelt zich nu heel veel leed af in de verzorgingstehuizen en verpleeghuizen met hun MAGERE BEZOEKREGELING. Echt verschrikkelijk. De oudere generatie die nederland heeft opgebouwd zitten nu als GEDETINEERDE vast. KAN EN MAG NIET !!! Ik hoop dat je even terug reageert. Alvast bedankt.
Je maakt de meeste kans met artikel 15 lid 1 en 2: 1. Buiten de gevallen bij of krachtens de wet bepaald mag niemand zijn vrijheid worden ontnomen. 2. Hij aan wie anders dan op rechterlijk bevel zijn vrijheid is ontnomen, kan aan de rechter zijn invrijheidstelling verzoeken. Hij wordt in dat geval door de rechter gehoord binnen een bij de wet te bepalen termijn. De rechter gelast de onmiddellijke invrijheidstelling, indien hij de vrijheidsontneming onrechtmatig oordeelt. Lid 1: er is nog geen wet voor dit specifieke geval, corona, Lid 2: je kunt de rechter vragen om vrijlating.
De grondwet gaat over zaken die de overheid doet/nalaat t.a.v. burgers. Een verpleeghuis is geen overheidsinstelling, maar particulier, en dan geldt de grondwet niet, of tenminste anders. De overheid delegeert als het ware de uitvoering aan anderen. Als de Grondwet in art. 22 zegt: de overheid treft maatregelen ter bevordering van de volksgezondheid, wil dat niet zeggen dat de overheid een ziekenhuis móét bouwen.
Daarvan weet Henk K. veel meer dan ik.
Ik denk dat het verpleeghuis kan zeggen dat uw moeder in complete isolatie moet als u haar meegenomen hebt. Maar waarschijnlijk kunt u haar niet meenemen! Het verpleeghuis van mijn moeder is omgevormd tot een soort EBI, u weet wel, waar Holleeder zit. Met mijn sleutel kan ik er momenteel niet in. Van de week zat ik te denken aan iets heel dramatisch: stel dat een kind van een verpleeghuisbewoner overlijdt: mag deze dan naar de begrafenis? Of moet je dan eerst een kort geding aanspannen?
Nu er weer heel langzaam wat vrijheid wordt herwonnen voor de bewoners van de verpleeghuizen, lijkt het me nuttig om na te denken over hoe het anders moet, mocht er weer een nieuwe lockdown nodig zijn bij een tweede Corona golf. Want zoals het nu is gegaan willen we toch zeker niet nog een keer hoeven meemaken. Welke alternatieven zijn er mogelijk? Bijvoorbeeld dat de eerste contactpersoon, net als de essentiële verzorging, de status van essentieel krijgt en dus net als verzorging op dezelfde voorwaarden in het verpleeghuis mag zijn om steun en hulp te bieden? Graag hoor ik reacties.
Uw suggestie klinkt sympathiek, maar ik zie wel een beer op de weg: ik ben eerste contactpersoon, maar ik heb ook een zus. Waarom zou ik meer recht hebben om bij mijn moeder te komen? Een ouder zal nooit zeggen dat hij/zij liever kind B dan kind A om zich heen zou willen hebben, maar het is wel de realiteit. Het ene kind is zakelijker, het andere empathischer. En wat doe je als de eerste contactpersoon verkouden is (corona of niet), dan zit pa/ma weer helemaal zonder. En: vandaag gezond wil niet zeggen volgende week ook nog gezond. Je moet nu niet beginnen met de zaak dicht te timmeren. Dichttimmeren is trouwens altijd het slechtste wat je kunt doen, er moet altijd een opening zijn. Maar dat is moeilijk, want dan moeten de verpleeghuizen gaan nadenken. Momenteel is het wel makkelijk voor ze: geen gezeur van familieleden: het mag niet van het RIVM, punt.
Beste Margo, ik ben het zeer met je eens. Je verwoordt het precies zoals ik het ook voel.
Het is van het grootste belang dat er vooruit gekeken wordt. Waar mijn moeder woont, zijn al 2 weken geen besmettingen. 15 juni verruiming van bezoekregeling, dus meer dan alleen de 1ste contactprs. 1x p/w op bezoek. Familie/vrienden bellen mij: we kunnen weer bij je moeder op bezoek he, fijn! Mijn moeder vraagt er zelf ook om, kijkt ook tv nl.)
Tot op heden niets gehoord van de instelling, ondanks mails, telefoontje etc.
Vanmorgen weer gebeld; nog niets bekend, u hoort het zo snel mogelijk.
Terwijl het maandag al ingaat!!
Voor de toekomst, die mij het ergste doet vrezen overigens, moeten er cohortmogelijkheden komen, zodat bewezen besmette bewoners daadwerkelijk in isolatie verpleegd kunnen worden, zonder dat de hele locatie direkt weer op slot gaat. Alles was op “papier” daarvoor geregeld, maar is er nooit gekomen.
Daar hangt nl. een prijskaartje aan want dan zal er extra personeel moeten worden ingezet, en de tekorten zijn al gigantisch hoog, dus: pech voor de bewoners!!
Maar wel voorop lopen bij het opzetten van een regionaal coronacentrum. Daar hebben ze de krant meegehaald! Echt schandalig.
En dan hebben we het er nog maar niet over dat alles daar in en uitloopt zonder mondkapjes e.d. en je moeder moet verzorgen terwijl jij daar een uurtje met een mondkapje op1,5 mtr. mag gaan zitten bij je moeder….
In het verpleeghuis van mijn moeder is helemaal geen corona geweest. Ook een pluim voor het personeel natuurlijk, maar in een andere vestiging heeft het personéél de bewoners besmet. Gelukkig mogen mijn zus en ik wel om en om elke week. Maandag krijg ik bericht van het huis. Vooral niet te vroeg! Die maatregelen zijn vast allang bekend.
Er heerst in de pers een oorverdovende stilte. Gisteren de kermiswagens, maar een colonne rollators legt het verkeer nu eenmaal niet stil. Verpleeghuisbewoners zijn financieel niet interessant en die krijgen hun AOW toch wel. Mijn moeder is heel gezagsgetrouw, die zegt tegen het personeel: ‘Ja, ik begrijp het wel.’ Zolang die bewoners de hele dag alles begrijpen, wordt het september. En dan gaan ze dood aan iets anders, en dan hebben ze in hun laatste maanden een heel eenzaam leven gehad.
Beste mevrouw E. Kon ik maar een ommetje maken met mijn moeder in de rolstoel. De ActiZ suggereert dat in zijn handreiking bezoek, zie hun website. Ik mag noch op de kamer van mijn moeder, noch naar buiten.
In het verpleeghuis van mijn moeder heerst geen corona. Nu de bezoekregeling verruimd is loop ik ertegenaan dat er te weinig bezoekruimte is: één hok voor 60 mensen. Ben ik te laat, jammer. ‘Morgen dan.’ ‘O nee, dat kan niet, want het is de nieuwe week en op de laatste dag daarvan staat al iemand anders’. Een hok erbij schijnt niet te kunnen.
Ik onderschrijf het betoog van de heer Kompagne volledig. Voor bewoners met bijvoorbeeld een 4-indicatie, die voorheen dagelijks buiten liepen of op een bankje voor het verpleeghuis zaten of even met familie meegingen, en zelf de regie hadden over wanneer en hoe lang ze naar buiten gingen, is sprake van totale vrijheidsontneming. Voor deze bewoners is het binnenzitten een extra aanslag op het geestelijke en fysieke welzijn. Natuurlijk is het heel fijn dat er op afspraak bezoek binnen mag of het bezoek een wandelingetje met ze mag maken (overigens is 1 uur per week wel erg beperkt) maar als deze vorm van vrijheid pas in fase 4 van de gefaseerde bezoekversoepeling terugkomt, dan blijft de opsluiting nog weken lang gehandhaafd. Bij de verpleeghuizen die volgende week beginnen met bezoek vanaf nu nog zeker 6 weken. Inmiddels komt de rest van de Nederlandse samenleving in beweging. Op 1,5 meter, eventueel met mondkapjes, wordt dit voldoende verantwoord bevonden. De beelden daarvan stromen ook de verpleeghuizen binnen. Hoe is aan deze bewoners uit te leggen dat zij nog gewoon opgesloten blijven, terwijl de terrassen vollopen, kinderen naar school gaan, demonstraties worden toegestaan? Je zou zeggen dat onder dezelfde voorwaarden ook deze bewoners in een goede maatwerkregeling weer snel een stukje vrijheid zouden moeten terugkrijgen.
Mw. E
Ik reageer hier omdat ik het volgende kwijt wil en er geen andere plek voor weet. Door die 1,5 meter maatregel is mijn mantelzorg voor mijn vrouw compleet onmogelijk geworden. De verzorging mag nu alleen door vreemden, schatten hoor, plaatsvinden en mijn hulp daarbij is verboden. Straks levert een stiekeme aai zelfs een kans op een boete op erger op. Laten we alsjeblieft terug gaan naar het ouderwetse normaal.
Ik weet niet hoe dapper u bent om inderdaad die boete te riskeren en hem dan bij de rechter aan te vechten. Het zou een interessante casus opleveren.
Bijvoorbeeld: woont u officieel nog op één adres? Dan mag het en hoef je die anderhalve meter ook niet aan te houden.
Ik heb mijn moeder, toen we elkaar voor het eerst na al die tijd weer zagen, ook een aai gegeven, maar daar was verder niemand bij.
Mijn vrouw woont nu door haar vorderend Alzheimer bijna een jaar in een uitstekend verpleeghuis. De mensen daar doen hun uiterste best ook de dierbaren van de cliënten zo goed mogelijk ter wille te zijn, maar zijn ook gebonden zich aan de opgedrongen regels te houden. Boa’s heb ik er gelukkig niet waargenomen. Maar terug naar het ouderwetse normaal zou voor iedereen een verademing zijn.