Generiek kompas – Het gesprek over waar­devol­le zorg staat centraal

Belangrijk doel van het nieuwe Generiek kompas voor de verpleeghuiszorg en de zorg thuis, is de zorg meer af te stemmen op de wensen en behoeften van mensen die zorg nodig hebben. De tijd van afvinklijstjes is voorbij. Afgelopen oktober hield LOC bestuurder Mieke Hollander een presentatie voor cliëntenraadsleden in Zeeland.

Beluister artikel

In Heinkenszand buigen cliëntenraadsleden op uitnodiging van het regioteam Zeeland zich deze oktobermiddag over het hoe en wat van het Generiek kompas ‘Samen werken aan kwaliteit van bestaan’. De afgelopen twee jaar is Mieke Hollander namens LOC met zeventien andere partijen in opdracht van het Nederlandse Zorginstituut bezig geweest invulling te geven aan deze opvolger van het kwaliteitskader Wijkverpleging, kwaliteitskader Verpleeghuiszorg en het addendum langdurige Wlz-zorg thuis. Onvermoeibaar maakte zij zich sterk om de regie en wensen van cliënten als het om kwaliteit van leven gaat écht uitgangspunt te laten zijn. En dat is gelukt. Deze middag geeft de LOC-bestuurder tekst en uitleg. “Het uitgangspunt van het Generiek kompas is écht anders dan zes jaar geleden bij de kwaliteitskaders”, zegt ze. “Waren het de afgelopen jaren veelal afvinklijstjes waaraan goede zorg moest voldoen, nu wordt echt uitgegaan van kwaliteit van leven van het individu en hoe iemand dat wil invullen als het om zorg en welzijn gaat. Dat zal voor iedereen anders zijn.”
De rol van de cliëntenraad blijft natuurlijk heel belangrijk, onderstreept Mieke. Het adviseren over en bewaken van de kwaliteit van zorg en het behartigen van belangen van cliënten. Het kompas streeft naar het vergroten van (mede)zeggenschap. Zonder goede zeggenschap lukt het niet de bedoeling van het kompas in de praktijk te brengen.

Dynamisch proces

Terwijl cliëntenraadsleden luisteren naar de presentatie vertelt Mieke over de vijf bouwstenen van het Generiek kompas. Eerder heeft ze al duidelijk gemaakt dat het kompas een dynamisch proces is, omdat de uitvoering (implementatie) langzaam maar zeker de komende tijd vorm zal krijgen.
Bouwsteen 1 is meteen een belangrijke en gaat over het verkennen van de wensen en behoeften van mensen die zorg nodig hebben. “Dan gaat het bijvoorbeeld over het goede gesprek over kwaliteit van bestaan”, licht Mieke toe. “Als een bewoner, thuis of in het verpleeghuis, graag tot 10.30 uur wil slapen, hoe kom je daar dan zoveel mogelijk aan tegemoet? Hoe vul je samen vanuit de relatie passende zorg zo goed mogelijk in.”

Bouwen van netwerken

De tweede bouwsteen waarop het Generiek kompas steunt, is het bouwen van netwerken. Dan gaat het om het, tijdens een open gesprek, in kaart brengen van het netwerk rondom de cliënt. Ook het netwerk van professionals is belangrijk. Mieke: “Schrap bij dat laatste zinloze acties. Als je als cliënt of mantelzorger elke keer hetzelfde gesprek met een Wmo-consulent moet voeren, is dat volstrekt nutteloos – voor alle partijen. Of als je zowel bij de praktijkondersteuner van de huisarts als bij de casemanager het verhaal over de dementie van je partner moet delen. Gebruik de kennis in het netwerk die er al is, houd die dubbele bureaucratie niet in stand. Ken de sociale kaart.”

Werk organiseren

Eigen regie staat centraal in de derde bouwsteen, die gaat over het werk organiseren. Deze bouwsteen gaat niet alleen over de inzet van personeel, formeel en informeel, de inzet van technologie, maar ook over de zeggenschap van zowel cliënten als medewerkers. “Er is bijvoorbeeld een richtlijn ‘Probleemgedrag bij mensen met dementie’. Ik noem dat liever onbegrepen gedrag. Hoezo mensen betitelen als probleem? Het is aan cliënten, mantelzorgers en medewerkers het onbegrepen gedrag te achterhalen en daar het handelen op af te stemmen.”

Leren en ontwikkelen

De vierde bouwsteen gaat over leren en ontwikkelen. Deze bouwsteen is nadrukkelijk in het kompas opgenomen, omdat leren en ontwikkelen in een wereld die voortdurend onderhevig is aan veranderingen absoluut noodzakelijk is. Dat geldt voor elke professional. Belangrijk ook omdat zorgorganisaties dat moeten faciliteren. Mieke: ”Cliëntenraden hebben een belangrijke rol en kunnen hun bestuurders of managers bevragen of er voldaan wordt aan het vereiste leren en ontwikkelen.”

Kwaliteitsbeeld

Inzicht in kwaliteit is de vijfde bouwsteen en de belangrijkste verandering in het Generiek kompas. Waren het tot nu toe de indicatoren basisveiligheid die zorg van goede kwaliteit moesten garanderen (en dat vaak niet deden), vanaf nu staat het zogeheten kwaliteitsbeeld centraal als het over het meten van kwaliteit van bestaan gaat. Mieke: “Zorgorganisaties zijn vrij om met medewerkers en cliëntenraden invulling te geven aan hoe zij de kwaliteit inzichtelijk willen maken.” Uiterlijk 31 maart 2025 moeten zorgorganisaties kwaliteitsinformatie over 2024 op hun website publiceren en aanleveren bij het Zorginstituut Nederland.

“We hebben nu de kans het beter te doen”

31 maart 2025 nadert al snel. “Kijk hoe cliëntenraden van organisaties in de gehandicaptenzorg, die al langer met het kwaliteitsbeeld werken hiermee omgaan”, adviseert Mieke, terwijl ze de JP van den Bent stichting als goed voorbeeld geeft. Deze zorgorganisatie werkt intensief samen met de cliënten als het over kwaliteit van zorg gaat. Volgens Mieke is het belangrijk dat cliëntenraden tijdig het gesprek met de bestuurder aangaan over het nieuwe Generiek kompas en het kwaliteitsbeeld.
“Het is goed dat vertrouwen in dit kompas centraal staat”, zegt een cliëntenraadslid. “Steeds duidelijker wordt het dat controleren alleen maar tot meer bureaucratie leidt en de samenleving geldt kost. Sommige indicatoren zeiden niets over de kwaliteit van zorg, maar zorgorganisaties werden er wel op afgerekend.”
Mieke: “Niet voor niets hebben zo’n zestig ouderenzorgorganisaties geweigerd die indicatoren basisveiligheid aan te leveren.” “We hebben nu de kans het beter te doen en de kwaliteit van zorg vanuit de relatie écht uitgangspunt te laten zijn”, besluit een raadslid.

Ondersteuning cliëntenraden

LOC ontwikkelt onder andere een bewaarkaart ter ondersteuning voor cliëntenraden. Ook organiseren we e-learning en trainingen op maat. Daarnaast verschijnt er een cliëntversie van de tekst van het kompas, een boekje over hoe het gesprek met de zorgorganisatie aan te gaan en een animatiefilm.

Lees meer

Zicht op de JP / JP van den Bent stichting
Organisaties leveren massaal kwaliteitsinformatie niet aan – Radicale vernieuwing

Dit artikel verscheen in LOC tijdschrift Zorg & Zeggenschap winter 2024.