Beluister artikel

Individuele zeggenschap is een belangrijk onderdeel van de kwaliteit van bestaan. Het is essentieel voor zorg die aansluit bij de wensen van een individu. Zeggenschap gaat over eigen regie, over invloed op het eigen leven, grote en kleine keuzes die je maakt. Wat is de taak van cliëntenraden bij het bewaken van individuele zeggenschap?

Hoewel cliëntenraden vaak horen dat de zeggenschap van een cliënt een individuele zaak is en de cliëntenraad daar dus niet over gaat, heeft de raad wel degelijk invloed. Natuurlijk niet over de vraag óf mevrouw Jansen alleen mag gaan wandelen, maar wel over de vraag hóe die beslissing tot stand komt. De individuele zeggenschap van cliënten is een belangrijk thema voor de cliëntenraad. Het is niet voor niets een universeel recht van ieder mens – ook als je in een zorginstelling woont. In zorginstellingen zien we dat dit recht van cliënten vaak onvoldoende in beeld is.

Juiste vragen stellen

De cliëntenraad kan het recht op individuele zeggenschap onder de aandacht brengen door het stellen van de juiste vragen. Worden beslissingen door cliënten zelf genomen? En zo niet, welke redenen zijn er om de beslissing niet bij de cliënten te laten? Dat laatste kan aan de orde zijn als de cliënt de beslissing niet (meer) weloverwogen kan nemen. Bijvoorbeeld omdat hij door zijn beperking de voor- en nadelen niet (meer) goed kan afwegen. Dat wordt wilsonbekwaamheid ter zake genoemd. In dat geval heeft de begeleider/zorgverlener de plicht om de cliënt te beschermen tegen de nadelen van zijn keuze. Dan pas gaat de zeggenschap naar de (wettelijk) vertegenwoordiger van de cliënt. Die dus alleen in beeld komt als sprake is van wilsonbekwaamheid ter zake.

Als individuele zeggenschap het risico op ernstig nadeel met zich meebrengt, komt de Wet zorg en dwang in beeld. Daarin geldt het ‘nee, tenzij’-principe: cliënten mogen nooit gedwongen worden, tenzij…

Het goede gesprek

Het is belangrijk dat de cliëntenraad weet wat de rechten van cliënten zijn, zodat hij de juiste vragen kan stellen. Hoe worden cliënten en hun verwanten bijvoorbeeld betrokken bij beslissingen? Kunnen cliënten voldoende meepraten, meedenken en meebeslissen over datgene wat ertoe doet in hun individuele zorg en ondersteuning? Hebben zorgverleners voldoende kennis van de rechten van cliënten?
Een voorbeeld. Hoewel mevrouw Xabre graag zelf haar kledingkast wil inruimen, heeft de begeleiding dit overgenomen. Zo gaat het veel sneller, ervaart mevrouw Xabre minder onrust en is er meer tijd voor andere zorgvragen.
Vanuit het recht op zeggenschap zou de cliëntenraad zich bijvoorbeeld kunnen afvragen of aan mevrouw is gevraagd of ze hierin ondersteuning wil ontvangen? En hoe erg het is dat mevrouw hier veel tijd aan besteedt? Zeggenschap gaat om het goede gesprek over leven in vrijheid, veiligheid, mét levensgeluk.

Kwaliteit van bestaan

Een ander voorbeeld. Raymond gaat graag elke woensdagavond voetballen bij het G-team. De begeleiding vraagt hem in mei niet te gaan, want er zijn te weinig mensen om hem naar het voetbal te brengen. Raymond stelt voor zelf op de f iets te gaan. Het uitgangspunt bij individuele zeggenschap is dat de cliënt zelf beslist. Tenzij. Risico’s en kiezen voor risico’s horen bij het leven en kwaliteit van bestaan. De wens van Raymond om zelf naar de voetbaltraining te fietsen en het feit dat hij voldoende snapt dat hij goed moet opletten, overtuigen zijn ouders en begeleiders. Het gaat erom dat hij zijn beslissing overziet. Raymond heeft het recht zelf te beslissen, ook al kunnen er risico’s aan zijn keuze zitten. Het is dus belangrijk dat de cliëntenraad zich bemoeit met de zeggenschap van de cliënten en dus ook weet wat de rechten van cliënten zijn zodat de raad de juiste vragen kan stellen om de belangen van de cliënten te behartigen.

Dit artikel verscheen in LOC tijdschrift Zorg & Zeggenschap, editie herfst 2025

Meer informatie

Op 5 november 2025 organiseert LOC de basiscursus medezeggenschap voor startende cliëntenraadsleden die actief zijn in alle sectoren. En voor ervaren leden die kennis over de Wmcz 2018 willen ophalen. Deze middag gaan we in op de basis van medezeggenschap. Waartoe zijn cliëntenraden op aard en hoe doe je dat samen met de organisatie? Welke rechten en plichten komen er voort uit de wet? En hoe ga je nou als cliëntenraad goed aan het werk? Meer info en aanmelden: Basiscursus medezeggenschap – LOC Cliëntenraden