De rol van cliëntenraden inzake de nieuwe rookregels
Per 1 juli 2021 is nieuwe regelgeving voor rookruimtes in (semi)-publieke en openbare gebouwen ingegaan. De gezondheidszorg is één van de sectoren waar dit verbod geldt. Dat betekent dat alle rookruimtes, in gebouwen en locaties waar (langdurige) zorg wordt geleverd, dicht moeten. Daarmee hebben deze regels direct gevolgen voor onder meer bewoners van deze locaties. Zoals kwetsbare ouderen en mensen die vanwege een psychische kwetsbaarheid langdurig zorg ontvangen. Roken in privéruimtes zoals de eigen kamer is nog steeds toegestaan, maar kan in de huisregels worden beperkt in verband met de veiligheid. Cliëntenraden maken zich zorgen om de (morele) dilemma’s die hierdoor ontstaan. Daarom geven we hieronder een uitleg van de nieuwe regelgeving. En een verduidelijking van de rol die cliëntenraden kunnen spelen.
De regels
- Per 1 juli 2021 moeten de rookruimtes in (semi)-publieke en openbare gebouwen gesloten worden. De gezondheidszorg is één van de sectoren waar dit verbod op rookruimtes gaat gelden.
- Het verbod op rookruimtes per 1 juli 2021 heeft alleen betrekking op de rookruimtes in een gebouw. Het is dus wel toegestaan om een plek in te richten op het buitenterrein van de zorglocatie waar bewoners en/of medewerkers mogen roken (bijvoorbeeld een overdekt bushokje).
- Wettelijk gezien mag een zorgorganisatie een bewoner niet verbieden te roken in de privéruimte. Bewoners hebben het recht om hun leven in te richten zoals zij dat willen. Wel kunnen er, in verband met overlast, afspraken worden gemaakt over het roken tijdens of vlak voor contactmomenten met personeel.
- Voor bezoekers geldt hetzelfde als voor bewoners. Je mag het roken voor bezoekers niet verbieden in de privéruimte van een bewoner. In het tabaks- en rookwarenbesluit (artikel 6.2) wordt ook wel gesproken van een “ruimte waar geen inbreuk mag geworden gemaakt op de persoonlijke levenssfeer”. Wel mag je afspraken maken over niet roken tijdens of vlak voor contactmomenten met personeel.
- Een privéruimte is ‘een ruimte met een eigen voordeur die afgesloten kan worden, die alleen gebruikt wordt door één bewoner of echtpaar’. Dit kan in een woonzorglocatie een slaapkamer zijn met eventueel een aangrenzende badkamer, pantry, keukentje of hal. Het kan ook een studio of volwaardig appartement zijn.
- Er is een overbruggingsperiode in ontwikkeling van 1 juli 2021 tot en met 1 juli 2023 om rookruimtes in de Korsakov-afdelingen meer tijd te geven om af te bouwen. Er wordt gekeken om de overbruggingsperiode te verbreden naar enkele hoog complexe, kwetsbare doelgroepen zoals Huntington, NAH (met gedragsproblematiek) en geronto-psychiatrie.
Dilemma’s en lokaal maatwerk
In de ouderenzorg blijven mensen vaak lang in de locatie wonen en kunnen bewoners niet altijd zelfstandig naar buiten als zij willen roken. Roken op de eigen kamer van bewoners leidt soms tot rookoverlast voor zorgmedewerkers en is niet altijd veilig. Sommige zorgorganisaties kiezen ervoor dat bewoners wel in hun privéruimte mogen roken. Andere zorgorganisaties creëren een rookplek buiten en weer anderen kiezen voor een volledig rookvrije organisatie. Elk besluit heeft weer andere gevolgen.
Er zitten ethische aspecten aan het sluiten van de rookruimtes waar je in de praktijk rekening mee moet houden. Het gaat namelijk om het ingrijpen in het persoonlijk leven van mensen. Juist in een omgeving waar mensen veel zorg ontvangen, kan de roker zijn sigaretje op z’n tijd hard nodig hebben. Wil je iemand een sigaret op zo’n moment dan ontzeggen? Samen met de cliëntenraad en medewerkers kunnen zorgorganisaties bepalen wat hun visie en beleid hierop is. Het is van groot belang dat cliënten, naasten en medewerkers ruimte voelen om samen inhoud te geven aan het rookbeleid. Dat vergt lokaal maatwerk. Sluit hierin zoveel mogelijk aan bij wat cliënten willen om tot lokaal maatwerk te komen. De cliëntenraad speelt hier een belangrijke rol in en kan de achterban actief bevragen.
Beginnen bij de cliënt
Vanuit de visie van LOC op Waardevolle zorg, is het belangrijk dat iemand in zijn eigen woning kan doen wat voor hem belangrijk is – ook als diegene in een zorgorganisatie woont. De zorgorganisatie dient daarbij te ondersteunen als dat nodig is. De organisatie kan er voor zorgen dat er personeelsleden zijn die de cliënt ondersteunen die zelf geen problemen ervaren met roken. Mocht het niet veilig zijn als een cliënt rookt als hij alleen is, dan kan de organisatie faciliteren dat er een personeelslid bij is. Om eventuele rookoverlast te voorkomen zijn er oplossingen te bedenken als een open raam.
Mocht iemand zijn verblijf in de zorgorganisatie met een ander delen die problemen met roken heeft, dan kan de zorgorganisatie bijvoorbeeld kijken naar een andere kamer waardoor er geen problemen met roken zijn.
Mag roken op de kamer verboden worden?
Sommige zorgorganisaties zullen een verbod op het roken in de privéruimte vanwege brandveiligheid en rookoverlast opgenomen hebben in de huisregels. Brancheorganisatie ActiZ heeft hierover het volgende gecommuniceerd: ‘Zo’n regel schuurt met het grondwettelijk recht van mensen om in de eigen privéruimte hun leven in te richten zoals zij dat willen. Daarom moet voorafgaand aan de verhuizing duidelijk zijn dat het een rookvrij gebouw is, zodat mensen zelf een weloverwogen keuze kunnen maken. Voor de vooraf goed geïnformeerde bewoner wordt het lastig om zich achteraf te beroepen op zijn grondrechten indien hij/zij toch in de privéruimte wil roken.’ Dat betekent dus dat een zorgorganisatie zeer zorgvuldig moet zijn in de communicatie naar nieuwe bewoners, zodat deze een weloverwogen keuze kunnen maken. En niet achteraf voor een gegeven komen te staan.
Voor iemand die al langere tijd in een instelling woont, is dit natuurlijk lastiger in te vullen dan wanneer je een nieuwe bewoner bent. Het kan dus niet zo zijn dat iemand die al langer in een instelling woont, wordt verboden om niet meer in de eigen kamer of woning te roken. Dit sluit ook aan op artikel 6.2 van het tabaks- en rookwarenbesluit waar een uitzondering wordt gemaakt op het rookverbod als het gaat om ruimtes waar je inbreuk mag maken op de persoonlijke leefomgeving. De Woonbond heeft eerder een duidelijk stuk geschreven over de (on)mogelijkheden voor verhuurders om roken in de privéruimte te verbieden.
Instemmingsrecht cliëntenraad
Huisregels zijn voor cliënten geldende regelingen (artikel 8 lid 1 sub a Wmcz 2018) en vallen daarmee onder het instemmingsrecht. De cliëntenraad moet dus instemmen met een voorgenomen wijziging van het rookbeleid. Een wijziging van huisregels (en dus het rookbeleid) kan niet zonder dat de cliëntenraad daarmee instemt. Hierbij is het van belang dat aan de cliëntenraad een wijziging van de huisregels tijdig wordt voorgelegd, zodat een goed oordeel over het voorgenomen besluit kan worden gevormd.
Inspraak
Cliënten hebben volgens de Wmcz 2018 (artikel 2) recht op inspraak over onderwerpen die direct van invloed kunnen zijn op het dagelijks leven van meerdere cliënten. Huisregels, en dus het rookbeleid, vallen onder die onderwerpen. Het bestuur van de zorgorganisatie is verplicht om die inspraak te regelen, zodat iedereen die zorg ontvangt zijn stem kan laten horen over deze onderwerpen. Maar het is net zo belangrijk dat cliëntenraden, cliënten en naasten verantwoordelijkheid nemen om signalen, wensen en behoeften kenbaar te maken. De cliëntenraad kan daar een voortrekkersrol in spelen en kan hierin ondersteund worden door de organisatie.
Sluiten rookruimtes in de praktijk
Uit het land horen we dat cliëntenraden en bestuurders worstelen met deze nieuwe regelgeving. Hoe gaan jullie er binnen je eigen zorgorganisatie mee om? Zijn er creatieve alternatieven gevonden? Deel graag je ervaringen, ideeën en andere invalshoeken als reactie onderaan dit bericht. Deze reacties delen we ook met brancheorganisaties zoals ActiZ en de Nederlandse ggz.
Inzet LOC
LOC steunt het streven naar een rookvrije samenleving en de maatregelen die hiertoe nodig zijn. Wel vragen we aandacht voor de gevolgen van maatregelen, zoals het sluiten van rookruimtes. Deze maatregel is vooral bedoeld voor gebouwen waar mensen kortdurend verblijven of voor afspraken komen. Maar nu raakt het ook mensen die langdurig zorg ontvangen en de rookruimte(s) als onderdeel van hun persoonlijke (woon)omgeving zien. Daarom vinden we het belangrijk dat in de zorgplannen en uiteindelijke zorgverlening rekening wordt gehouden met de wensen van mensen als het gaat om roken. Ook als hier op momenten meer personele inzet voor nodig is. Zo heeft iedere persoon zijn eigen waarden die belangrijk voor hem zijn. Daarnaast zien we dat mensen hun eigen privéruimte zo willen inrichten op een manier die bij hen past. Wanneer mensen op hun kamer willen roken, vinden wij dat het mogelijk gemaakt moet worden. Het is immers hun huis en daar kunnen zij zelf bepalen wat ze willen doen. Ondanks alle zorg die iemand al dan niet nodig heeft. Dit geldt voor de verpleeghuiszorg, maar zeker ook voor de ggz en vormen van beschermd wonen en maatschappelijke opvang.
Meer weten?
- Heb je een vraag, neem dan contact op met de vraagbaak van LOC. Bel op werkdagen tussen 9.00 uur en 17.00 uur naar 030 284 3200 of stuur een mail naar vraagbaak@loc.nl.
Lees meer artikelen over:
Hallo,
Ik woon begeleid en medebewoners mogen roken in hun eigen appartement of buiten. Alleen mijn hele appartement stinkt naar rook, het is zo erg dat ik rode ogen/tranende ogen van krijg ik word er ook misselijk van er zijn momenten dat ik de hele avond moet overgeven door de rooklucht. Welke acties kan ik gaan doen om hier geen last meer van te hebben. Overleg met begeleiding is nogal moeilijk want die roken ook bijna allemaal. Het is hun vergadering besproken en dat is ook alles. Met vriendelijke groet Sanne
Beste allemaal,
Een bewoner rookt op zijn kamer, met de gang deur open. De hele gang ruikt naar rook. Als je bij de bewoner bent ruikt het naar rook ondanks ventilatie. Gordijnen en behang zien er geel. Als je weg gaat van de kamer ruikt je gehele kleding naar de rook. Ik houd het persoonlijk niet langer vol dan 15 minuten. Dus ik kan niet de zorg leveren die nodig is.
mag ik de zorg weigeren wegens mijn eigen gezondheid.
Ik ben eens dat steeds meer gedeeltes van een woonzorgcentrum rookvrij zijn, maar een huis volledig rookvrij maken is lastig. Wat kan en mag een bewonersraad toestaan om een huis rookvrij te krijgen? Er zijn twee situaties. Organisatie wil rookvrij en bewonersraad ook. En Orga wel, maar bewonersraad niet, want dat ligt gevoelig bij de achterban.
Mag en kan het middel overplaatsen van de rokers naar ander kamers ingezet worden? Alleen roken op de kamer, maar dan geen zorg meer op de kamer.
In verleden was er het beleid. Er zijn twee groepen, rokers en niet-rokers en de niet-rokers hebben eigen kapstok, rookkamer en plekken waar gerookt mag worden. Nu is het alleen buiten. Maar dan bij de achteringang.
Maar de ruimte is beperkt en rokers hebben bijna allemaal longproblemen en de niet-rokers willen geen longproblemen.
Andere vraag mag personeel overgeplaatst worden naar een ander afdeling als de bewoners niet meer roken, maar alleen nog het personeel rookt. Dient het personeel niet het goede voorbeeld geven?
Richard, je hebt een niet-roker en je wordt gedwongen om te leven in een ruimte waar gerookt wordt. Nu mag de instelling wel bepalen of er wel of niet gerookt mag worden. Het verbieden van roken van bewoners is lastig, maar veel woonruimtes zijn rookvrij en overplaatsing naar een rookvrije woonomgeving mag je vragen. Het verbieden van het roken door je medewoners mag niet. Behalve als dat onrust bij ander bewoners zorgt. Het toverwoord is hier onrust. Zeg, dat je zeer onrustig wordt dat gerook en dat je zeer bezorgt bent voor je eigen gezondheid en die plaatjes op de pakjes.
hoi
Ik woon bij een stichting
ik moet alles delen wc/badkamer.
je mag roken op je kamer maar er woord overal gerookt hier
zelf met de deur open ik wil een raam open zeten het personeel zegt nee dat mag niet
ik rook niet maar mijn kamer stinkt door andere die roken.
mag ik wel of niet een rok vrije kamer hebben..
Dag Richard,
Als u zelf niet rookt zou u op de eigen kamer geen overlast moeten ondervinden van rook als u langdurig woont bij de zorgorganisatie. Gaat de organisatie met u hierover wel het gesprek aan? En heeft u al met de cliëntenraad gesproken over deze vraag?
Mag je als instelling bepalen hoeveel sigaretten een cliënt krijgt?
Dag Dick,
Afhankelijk van het soort zorg en de behandeling worden er wel eens zeer specifieke afspraken gemaakt, bijvoorbeeld bij de GGZ organisaties waar mensen wonen of bij clienten die wonen met Korsakov. Maar dat mag niet zomaar opgelegd worden. Dit is een voor cliënten geldende regeling (rookbeleid) en is voor instemming van de cliëntenraad. Is hiermee al gesproken?
Mijn ouders (beiden Alzheimer) wonen sinds 15 november 2022 in een verpleeghuis. Hier is op dag twee tegen ze vertelt dat ze mochten roken op hun echtparenkamer. Vanaf toen is er een hetze ontstaan tegen hen door de niet rokers en hebben we het in dit huis niet meer over hoe we de beste zorg kunnen leveren voor twee erg zieke mensen (die beiden erg gestressed zijn en eigenlijk niet meer willen leven) maar alleen maar over het roken. Wanneer gaan we weer eens kijken naar de mens en hun aandoeningen in een verpleeghuis? Wanneer gaan we weer eens vanuit menselijkheid handelen met deze zeer kwetsbare groep?
Ik gun iedereen een rookvrije werkplek maar soms kan dit echt gewoon niet “ineens” worden afgenomen van mensen die al hun hele leven roken en waarvan alles al is afgenomen door hun ziekte. Dat laatste stukje regie moet ook nog worden weggehaald, dat beetje rust en troost.
Ik vind het schandalig. Wij als familie hebben alleen nog maar dit soort gesprekken met het huis ipv hoe met liefde en aandacht en juiste benadering voor mijn ouders kan worden gezorgd.
Ooit hadden we de slogan “samen lossen we het wel op” Daar is helaas niets meer van over.
Dag Esther,
Wat naar om te lezen van deze hetze. Inderdaad ben ik het met u eens en moet het gesprek gaan over kwaliteit van leven en zorg. Temeer als er toezeggingen worden gedaan en men daarna schuin wordt aangekeken bij gebruik maken van die toezegging. En in brede zin moeten we vooral kijken naar mogelijkheden en oplossingen, daar hebben mensen het meeste aan. Daarin heeft de cliëntenraad ook een belangrijke rol. Heeft u die als eens gesproken bij deze zorgorganisatie?
Even een vraag , als je als zorg personeel niet wil mee roken omdat je zelf niet rookt en indirect niet mee wil roken . Is het dan mogelijk om deze hulp vraag van de cliënt te weigeren……
Veel dank voor alle reacties op dit artikel. Inderdaad wordt met de sluiting van de algemene rookruimtes de ruimte voor mensen die willen roken nog verder ingeperkt. We schreven al dat we het belangrijk vinden dat in de zorgplannen en uiteindelijke zorgverlening rekening wordt gehouden met de wensen van mensen als het gaat om roken, daar hebben we nu, ook op basis van de reacties die we ontvingen nog wat extra handvatten bij gegeven onder het kopje ‘Beginnen bij de cliënt’: het is belangrijk dat iemand in zijn eigen woning kan doen wat voor hem belangrijk is – ook als diegene in een zorgorganisatie woont. De zorgorganisatie dient daarbij te ondersteunen als dat nodig is. De organisatie kan er voor zorgen dat er personeelsleden zijn die de cliënt ondersteunen die zelf geen problemen ervaren met roken. Mocht het niet veilig zijn als een cliënt rookt als hij alleen is, dan kan de organisatie faciliteren dat er een personeelslid bij is. Om eventuele rookoverlast te voorkomen zijn er oplossingen te bedenken als een open raam, of een prettig ingerichte buitenruimte.
De suggestie dat de organisatie personeel moet inzetten om de bewoner van een sigaret te laten genieten klink dapper en mooi, maar nu al kampen verzorgingshuizen met personeel tekorten. Extra inzet om te mogen roken zal ten koste gaan van de basiszorg en om die reden niet haalbaar of onwenselijk.De, onze, overheid creëert weer een probleem voor nu deze kwetsbare doelgroep. Deze doelgroep wordt in den Haag onvoldoende vertegenwoordigd lijkt het.
Beste Henk,
Ik snap en herken je redenatie. Maar als we steeds het uitgangspunt blijven nemen dat dingen niet zouden kunnen, dan word de zorg en het leven van mensen steeds schraler. We hebben de nodige creativiteit met elkaar aan de dag te leggen. En moeten leren denken in mogelijkheden en daaraan werken. Zoals LOC ook in een serie artikelen in ons tijdschrift* bespreekt, kan de zorg daadwerkelijk fundamenteel anders georganiseerd worden. Zodat behoeften, noden en waarden van mensen het uitgangspunt kunnen zijn. En zorg waardige zorg kan zijn. Daarom zet LOC zich in om Waardevolle zorg mogelijk te maken. Dat is ook wat LOC in Den Haag laat horen en waar we zorgorganisaties bij ondersteunen.
Zoals ook in de artikelen beschreven, kan een organisatie van alles doen om zich te richten op het duurzaam mogelijk maken van waardevolle zorg – en dus ook om te komen tot situaties waarin het een normale gang van zaken is dat mensen bij het roken ondersteund kunnen worden. De ervaring leert dat als mensen in een zorgorganisatie zo met elkaar gaan kijken, omdat de mensen die bij je wonen en van jouw zorg afhankelijk zijn en je gevraagd wordt om persoonsgerichte zorg te leveren, er mogelijkheden in beeld kunnen komen die eerder niet denkbaar waren.
Uitgangspunt van bijvoorbeeld het kwaliteitskader verpleeghuiszorg is ook dat de zorg en ondersteuning dienstbaar zijn aan mensen die zorg ontvangen met hun eigen behoeften, levensdoelen, passend bij hun persoonlijke leven en wat voor hen belangrijk is.
Als de zorgsector zo’n kwaliteitskader opstelt, dan hoort daar ook de inspanningsverplichting bij om het in de praktijk waar te maken. En zoals gezegd, de serie artikelen in het LOC-tijdschrift geven allerlei voorbeelden hoe dat kan.
Met een hartelijke groet,
Douwe
* Deel 1 van de serie is gepubliceerd in het winternummer van LOC-tijdschrift Zorg & Zeggenschap (p.42). Deel 2 in het voorjaarsnummer (p.46), verdere delen volgen.
Het nu wel duidelijk dat de regels werken. Nu als volgende stap de sterke drank een halt toe roepen?
Wat betekenen de rookregels voor de terrassen buiten. Mag een cliënt op het buitenterras van het restaurant van de instelling een sigaret opsteken? En het zorgpersoneel?
Dag John, op het buitenterrein van de zorglocatie blijft het wel toegestaan om een plek in te richten waar bewoners en/of medewerkers mogen roken. De plannen over waar en hoe die buitenruimte precies wordt ingericht, zal per locatie verschillen. Daar heeft de cliëntenraad dus ook een belangrijke stem in.
Bij ons valt ook de e-sigaret onder het rookbeleid. Vallen bewoners die de e-sigaret gebruiken ook onder deze wet? En hoe wordt in andere instellingen de e-sigaret behandeld?
De wetgever maakt het bewoners van de WLZ wel erg moeilijk in vaak al moeilijke tijden.
E-sigaret valt daar ook onder. Bij ons gelden daar dezelfde regels voor.
Beste Henk, Sinds 1 juli vorig jaar is het rookverbod in openbare ruimte uitgebreid met de e-sigaret. Op alle plekken waar een rookverbod geldt, geldt dit ook voor e-sigaretten. Daarover kun je verder lezen op www.rijksoverheid.nl/…sigaret.
Hallo,ik denk dat het bij ons moeilijk wordt om de rookruimte te sluiten.Mensen mogen niet op hun kamer roken.Er zijn echter mensen die heel veel roken,die zullen het moeilijk krijgen als zij steeds naar buiten moeten.Als het niet anders kan maak dan een soort huiskamer in de buitenlucht met elektrische kachels.Denk hier eens over na.
Groetjes,Maria Bond
Uit:Niew Kerkelanden
Het is niet of het moeilijk wordt de rookruimtes te sluiten, zorginstellingen zijn wettelijk verplicht deze ruimtes te sluiten.
Alternatieven zoals roken op de kamer kan dikwijls niet vanwege brandgevaar en overlast en zijn daarmee veel minder geschikt of juist niet aan te raden.
Bewoners van zorginstellingen worden door de wetgever buiten de deur gezet om te roken. Ironisch zijn we nu juist de WZD aan het implementeren om de bewoner meer regie over hun eigen leven te geven.
Bedankt Maria voor je bijdrage. Heb je dit idee al ingebracht binnen je eigen cliëntenraad en organisatie? Hoe stonden zij daar tegenover? Ik ben benieuwd! Hartelijke groet, Willeke
Je kan de rokers in de langdurige zorg toch niet het terrein af jagen, want daar zal het uiteindelijk naar toe gaan. In de eigen woning moet je kunnen roken en zeker bij die groep. Wanneer er een balkon bij de woning aan zit kan je overwegen het daar zoveel mogelijk te doen. Afhankelijk van het weer. Ik wil zelf niet dat er in mijn woning gerookt wordt, maar mijn balkon vind ik het prima.
Gr Henny
Ik ben ook heel erg benieuwd hoe deze maatregel werkt voor mensen die met een crisis opgenomen worden. Heeft dit gevolgen voor de opname, zijn er mensen die zich daardoor niet op laten nemen. Zijn er instellingen die ook voor de crisis een uitzondering gemaakt hebben?
Ik hoor heel graag mooie en goede ideeën.
Namens de cliëntenraad van GGNet alvast heel erg dank
De cliëntenraad van Arkin heeft bedongen dat cliënten die in bij de Jellinek bij de Detox worden opgenomen nicotine pleisters kunnen krijgen om de ontwenningsverschijnselen bij het stoppen met roken te verminderen.
Dit zou bij een crisisopname ook een goed alternatief kunnen zijn.
Dag Carin, inderdaad voor mensen die met crisisopvang of tijdelijk verblijf te maken hebben is het van groot belang dat zij kunnen blijven doen wat voor hen belangrijk is. Als iemand in een stressvolle crisissituatie verkeert kun je geen gedragsverandering van iemand vragen. Laat staan dat je kunt vragen dat iemand dan iets laat dat hem rust, ontspanning en veiligheid kan brengen. Dat zijn sowieso belangrijke ingrediënten voor herstel en van goede zorg in het algemeen… we zullen je vraag binnenkort nog een keer uitlichten in de wekelijkse nieuwsbrief, wie weet zijn er anderen met ideeën en ervaringen die zij willen delen.
Dank je wel voor je antwoord. Fijn ook dat je dit punt meeneemt in de nieuwsbrief. Wij zijn heel erg op zoek naar voorbeelden en ideeën. Hopelijk draagt dat artikel daar aan bij.