“Het mag van mij nog wel wat radicaler” – Johan Ebberink over zijn tijd als vrij­williger voor LOC

Johan Ebberink nam 13 januari 2025 afscheid als vrijwilliger van het regioteam Noord-Brabant tijdens de regionale netwerkbijeenkomst. Even daarvoor werd hij ook tijdens de eindejaarsbijeenkomst voor vrijwilligers van LOC in het zonnetje gezet. Acht jaar geleden kwam hij als cliëntenraadslid en voorzitter van de centrale cliëntenraad van Archipel in aanraking met LOC.

In zijn werkzame leven was Johan docent en wethouder. Als wethouder hield hij zich vooral bezig met welzijn en sociale zaken. Daarover heeft hij veel kennis opgedaan, waar hij wat mee wilde doen toen hij met pensioen ging.
Na zijn pensionering werd hij gevraagd voor de cliëntenraad van Archipel in Nuenen. Dat paste precies in zijn straatje en hij vond het leuk werk. “En als je dat dan een aantal jaar doet, ook als voorzitter, dan kom je vanzelf in de centrale cliëntenraad. Ik heb alles bij elkaar acht jaar bij Archipel gezeten. Zo kwam ik ook in aanraking met LOC. Ik vond namelijk als lid of voorzitter van de cliëntenraad, dat je dan je kennis bij moet houden.”

In die tijd was de Wmcz 2018 in de maak. “Het was zaak om goed op de hoogte te zijn. Ik was vrij intensief bezig met kennis opdoen over de nieuwe ontwikkelingen en voordat je het weet zit je in allerlei werkgroepen. Ik kwam ook voor Vilans in een werkgroep terecht en zo kwam ik ook weer op een andere manier in contact met LOC.”

LEEM, boek over medezeggenschap in verpleeghuizen

In zijn missie om goed op de hoogte te zijn belandde er hele stapels rapporten op Johans bureau. Om deze kennis allemaal te bevatten is hij korte notities gaan maken van wat hij belangrijk vond. Dat én zijn ervaring bij Archipel langdurige zorg en thuiszorg leidde uiteindelijk tot het boek LEEM Van zorg op papier naar zorg op de vloer. Een boek over medezeggenschap in verpleeghuizen.

Johan: “Wat me in die tijd bezighield was de leemlaag tussen de top en de werkvloer. De tussenlaag die bestaat uit managers en medisch specialisten. Die laag was maar moeilijk om doorheen te komen. Ik hoop dat er inmiddels flink wat verbeterd is, maar toen hoorde je veel klachten op de werkvloer van verzorgers of verpleegkundigen die zeiden, ‘ze weten daarboven niet wat we hier moeten doen, waar we mee bezig zijn en wat de echte problemen zijn. En wat er anders zou moeten.’ Van wat er speelde bij cliënten en hun vertegenwoordigers waren ze ook niet op de hoogte.” In het boek bespreekt Johan de noodzaak tot verandering en belang van medezeggenschap van cliënten, hun naasten en de zorgverleners.

Proeftuin Regionaal contactpersoon

In 2017 heeft Johan het boekje aan LOC aangeboden. “En toen heb ik meteen mezelf aangeboden als vrijwilliger. Ik werd uitgenodigd om een proeftuin te beginnen als regionaal contactpersoon. De professionele contactpersonen vanuit LOC waren toen gestopt vanwege de bezuiniging. Ik ben toen gaan uitzoeken hoe dat werkt als vrijwilliger regionaal contactpersoon Noord-Brabant. Het was echt pionieren: heel leuk om te doen. Mijn doelstelling was om een goede verbinder te zijn tussen LOC en de individuele cliëntenraden. Ik vond namelijk dat cliëntenraden niet altijd goed op de hoogte waren van het aanbod van LOC. En anderzijds had LOC niet altijd in de gaten wat er op de werkplek bij de cliëntenraden gebeurde.

Ik ben bij allerlei cliëntenraden op bezoek gegaan, woonde hier en daar een vergadering bij. En zo werden er allerlei problemen aan mij voorgelegd, die ik dan verwees naar de vraagbaak. Op sommige dingen kon ik zelf wel antwoord geven, met alle ervaring die ik inmiddels had.

Uit deze functie kwam ik vanzelf in een regioteam terecht. Het heeft wel wat moeite gekost om een nieuw stabiel team te krijgen. Ik heb zelfs een tijdje in mijn eentje de organisatie van de bijeenkomsten gedaan. LOC heeft heel erg geholpen met nieuwe mensen aandragen. En zo konden we een nieuw clubje formeren.”

‘Weet wat je rechten zijn!’

“Een essentieel punt van het werk van de cliëntenraad is de relatie met het bestuur en met de andere onderdelen van de organisatie. Het is zo belangrijk dat er een goede relatie is met de anderen in de organisatie. En je moet als cliëntenraad weten wat je mogelijkheden en rechten zijn.

Bijvoorbeeld bij bouw of verbouw. Ik weet van mijn eigen ervaring dat het moeilijk is om een goed functionerende rol te spelen bij verbouw. Daarom moet je je daar goed over laten inlichten. Je moet je er bewust van zijn dat je vanaf het begin af aan bij de bouw betrokken kunt zijn. En niet pas aan het eind aanschuiven om mee te praten over de meubels en kleur van de muur. Nee, vanaf het begin, bij de keuze van de architect en het programma van eisen, dan heb je al geldende inspraak. Niet alle cliëntenraden zijn zich daarvan bewust. Het bestuur trouwens ook niet. Besturen weten vaak niet wat valt onder instemmingsrecht.”

Aanbod LOC

LOC had bij de invoering van de Wmcz2018 veel aanbod, dat gericht was op het informeren van cliëntenraden over de wijzigingen in hun bevoegdheden. Cliëntenraden konden bijeenkomsten organiseren over de Wmzc en daar kwam dan een adviseur van LOC. Ik vond het heel goed dat LOC op aanvraag langs kwam in de regio, als er genoeg animo was. Ik werd ook vaak gevraagd om bij zo’n bijeenkomst te zijn. Zo leerde ik nieuwe cliëntenraden kennen en deed en passant veel kennis op van de wet.

“Cliëntenraden moeten veel meer bevoegdheden krijgen”

Evaluatie Wmcz 2018

Nu Johan gestopt is als voorzitter van de cliëntenraad en vrijwilliger van LOC maakt hij de evaluatie van de Wmcz 2018 niet meer actief mee. Maar hij heeft vanuit zijn ervaring wel tips voor aanpassingen van de wet. “Uiteindelijk gaat het in de zorg om drie mensen: de cliënt, de zorgmedewerker en de naaste/mantelzorger. De zeggenschap vanuit die drie moet veel groter worden. Als deze drie iets afgesproken hebben, dan is dát wat er gebeurt. De rest is allemaal dienend. Maar dat is voor de top van de organisaties moeilijk tussen de oren te krijgen. En natuurlijk zijn er algemene regels, dat snapt iedereen wel. Maar in de wet moet veranderd worden dat het gaat om de basis van die drie. Dat je bijvoorbeeld veel meer zeggenschap krijgt over wat er met je eigen budget gebeurt.

Ik vind dat je veel verder kunt gaan in het vastleggen van medezeggenschap. Je kunt in de wet vastleggen dat er meer cliëntenpanels van cliëntvertegenwoordigers moeten komen, bijvoorbeeld bij de bouw of verbouw. Participatie moet ook veel meer vastgelegd worden in de wet. Dus de cliëntenraad moet echt meekijken hoe de participatie geregeld wordt en desnoods zelf voorstellen doen.

Het zou goed zijn als er regionaal meer verbinding tussen al de verschillende woon-, zorg- en welzijnsorganisaties komt. En dus ook in de medezeggenschap, bijvoorbeeld in de vorm van burgerraden op lokaal niveau. Die instellingen kunnen op dat laagste niveau met de bewoners veel beter alle vraag en aanbod op dat gebied sluitend aan elkaar koppelen en er samen uitvoering aan geven.

Tot slot moeten cliëntenraden veel meer bevoegdheden krijgen. Ik vind bijvoorbeeld dat de cliëntenraad medezeggenschap mag hebben bij het aannemen van directeuren of van bestuurder. Gaat ver, maar dan ben je wel goed bezig.”

Radicale vernieuwing

“Ik ben dus nogal radicaal in opvatting over deze dingen. Ik vond het heel fijn dat LOC in samenwerking met de overheid die radicaliseringsvoorstellen deed. Dat je toestemming kreeg om bepaalde regels niet meer te volgen. En te onderzoeken hoe het anders kan. Daar hebben we hier in de regio ook aan meegedaan. Ik vond dat heel leuk. Het mocht van mij nog wel wat radicaler. Het proces was heel interessant, omdat je dan precies ziet waar de weerstanden zitten. We willen ont-regelen en de regels verminderen, omdat omdat we tijd te kort komen in de zorg. En we moeten regels afschaffen of andere regels bedenken. Maar dat is een moeilijk proces en dat heeft met cultuur te maken. Van boven naar beneden moet iedereen eraan wennen dat bepaalde dingen niet meer hoeven. Je moet met elkaar besluiten dat bepaalde dingen belangrijk zijn. En dat bepaalde dingen misschien niet zo of anders kunnen. Het viel me op dat er op verschillende manieren weerstand kwam. Soms van het bestuur zelf. Omdat ze niet wilden dat bepaalde dingen onder hun verantwoordelijkheid zou gebeuren. Denk bijvoorbeeld aan de wet zorg en dwang: mogen de deuren open? En hoever mogen ze dan open? Heel interessant!

De cliëntenraad kan hier een rol in spelen door het er met elkaar over te hebben. Met elkaar en met het bestuur, omdat er veel elementen in een organisaties zijn die met medezeggenschap te maken hebben die verbeterd kunnen worden. Bijvoorbeeld de participatie van cliënten, naasten én vrijwilligers.”

Wat heeft het vrijwilligerswerk voor LOC Johan gebracht?

“Je ontplooit en ontwikkelt jezelf de hele tijd. Ik vind het voor mezelf heel fijn dat ik deze periode gehad heb. Daarnaast is het ook heel leuk. Voldoening kreeg ik er ook van, door het sociaal meedoen met andere mensen. En samen probeert de wereld beter te maken. Vrijwilligerswerk is er op allerlei gebied. Ieder heeft zijn eigen kwaliteiten en wat is er nou mooier dan jouw kwaliteiten nog verder te ontwikkelen? En het is goed voor je eigen lichaam en geest om actief te blijven na je pensioen.”

Johan stopt niet met vrijwilligerswerk, want hij vindt het belangrijk om zich maatschappelijk in te zetten. Om de zoveel jaren switcht hij van activiteit. Zijn volgende functie als vrijwilliger is lid van de ledenraad van de KRO-NCRV. Gemene deler? Zijn passie voor alles wat met medezeggenschap te maken heeft.